Sở hữu hay Hiện hữu (To have or To be) - Erich Fromm

Erich Fromm (1900–1980) là một nhà phân tâm học, triết gia và nhà phê bình xã hội nổi tiếng người Đức. Tư tưởng của Fromm là sự kết hợp sâu sắc giữa phân tâm học, triết học hiện sinh, chủ nghĩa nhân văn và phê bình xã hội. Ông nổi tiếng với các tác phẩm về tình yêu, tự do, bản chất con người và những vấn đề của xã hội hiện đại. Ông còn được biết đến với cuốn “Nghệ thuật tâm thức” (The Art of Being) được BachvietBooks phát hành tại Việt Nam. Đây là tác phẩm tiếp nối những tư tưởng cốt lõi trong “Sở hữu hay hiện hữu”, giúp người đọc hiểu rõ hơn về nghệ thuật sống, thực hành lối sống hiện hữu và tìm lại sự tỉnh thức trong đời sống hiện đại đầy biến động. Đặc biệt trong tác phẩm Sở hữu hay Hiện hữu, Fromm đã đưa ra một trong những luận điểm quan trọng nhất của mình về khủng hoảng tinh thần và đạo đức của xã hội hiện đại. Ông cho rằng con người đang bị mắc kẹt giữa hai lối sống cơ bản: lối sống sở hữu (having) và lối sống hiện hữu (being). Ở lối sống sở hữu, con người tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống thông qua việc tích lũy vật chất, quyền lực và địa vị. Lối sống này dẫn đến sự tha hóa, cô lập, thỏa mãn giả tạo và những hệ lụy nghiêm trọng như chủ nghĩa tiêu thụ, sự cạn kiệt tài nguyên và khủng hoảng tâm lý. Sở hữu chính là để sau đó tiêu dùng. Khi đầu tư năng lượng sống của bạn vào hoạt động tiêu dùng, bạn hẳn kỳ vọng rằng hoạt động này sẽ giúp sinh “lãi”, tức là bổ sung thêm năng lượng sống cho bạn. Tuy nhiên, do tiêu dùng vốn mang tính thụ động, chịu ảnh hưởng của hàng loạt các động lực lôi kéo từ môi trường xã hội, kinh tế, chính trị xung quanh, nên đã dẫn đến tình trạng mất kết nối giữa hoạt động sống và nhu cầu thực sự của bản thân, hạn chế khả năng phát triển hay phát huy tiềm năng của bạn. Ở phạm vi toàn xã hội, đó là sự mất kết nối giữa người với người, khiến các cá nhân lao vào đấu đá thay vì hợp tác, chia sẻ. Vì thế, năng lượng sống của mỗi cá nhân nói riêng và cả xã hội nói chung đều bị hao mòn.

Ngược lại, lối sống hiện hữu nhấn mạnh đến việc sống trọn vẹn, trải nghiệm nội tâm, tình yêu thương, sự sẻ chia và sáng tạo. Fromm khẳng định chỉ khi con người từ bỏ sự phụ thuộc vào vật chất và quay trở lại với đời sống tinh thần, ta mới có thể tìm thấy hạnh phúc đích thực và xây dựng một xã hội lành mạnh. Với lập luận sắc bén, tác giả kêu gọi chúng ta dần từ bỏ lối sống “sở hữu”, thiên về hoạt động tiêu dùng, để chuyển sang lối sống “hiện hữu”, thiên về hoạt động sản xuất tích cực, mang tính chủ động hơn, khiến năng lượng sống có thể tràn ngập trong chúng ta. "Sở hữu hay hiện hữu" không chỉ là một công trình tâm lý - triết học mà còn là lời cảnh tỉnh và kêu gọi thay đổi sâu sắc về nhận thức, lối sống và cấu trúc xã hội. Nếu bạn đang tìm kiếm một lối sống hướng tới giá trị trọn vẹn đích thực thay vì những giá trị hào nhoáng bên ngoài, đây chính là cuốn sách dành cho bạn.