Việt Nam Hôm Nay và Ngày Mai

Trần Văn Thọ, Nguyễn Xuân Xanh (chủ biên)

I. DẪN NHẬP: MỤC ĐÍCH VÀ NỘI DUNG KHÁI QUÁT (trích)

“Nước Việt Nam thân yêu của chúng ta đang ở trên đường phát triển nhưng còn đối diện nhiều vấn đề mà trí thức cần đóng góp trí tuệ để góp phần làm cho tương lai đất nước tốt đẹp hơn. Nhìn từ góc độ nào, từ văn hóa, giáo dục, y tế đến kinh tế, xã hội, nghiên cứu khoa học, ta đều thấy có nhiều vấn đề cần cải cách, cải thiện, trong đó không ít vấn đề làm mình bức xúc. Dân số nước ta sắp đạt 100 triệu. Hiếm có nước nào đông dân như thế mà có sự thống nhất cao về văn hóa, ngôn ngữ, và hầu như không có mâu thuẫn về sắc tộc, tôn giáo. Một nước có các tính chất đó rất dễ phát triển thành một nước tiên tiến. Tiềm năng để Việt Nam trở thành một nước giàu mạnh là rất lớn. Nhưng những vấn đề, những bức xúc về nhiều mặt hiện nay phải được giải quyết thì tiềm năng mới được khơi dây. Năm nay ngẫu nhiên có nhiều sự kiện mở đầu một giai đoạn mới của Việt Nam: Hậu đại dịch Covid-19, kỷ niệm 75 năm Quốc khánh, 45 năm từ ngày có hòa bình và thống nhất đất nước, đón một thập niên mới đánh dấu bằng Đại hội XIII của Đảng Cộng sản Việt Nam, v.v… Nhân cơ hội nầy, trước những vấn đề cần giải quyết, chúng ta có thể phát đi một thông điệp, đưa ra các ý tưởng để góp phần thúc đẩy đất nước phát triển không?

Đó là suy nghĩ chung của chúng tôi, những người tham gia thực hiện cuốn sách nầy. Nhưng còn một lý do nữa để viết cuốn sách nầy. Chúng tôi muốn làm một món quà văn hóa để tăng người bạn thân thiết và khả kính, GS. Cao Huy Thuần, Giáo sư Danh dự Đại học Picardie (Pháp). Vừa bước qua tuổi bát tuần, anh Thuần tuy làm việc và sinh sống tại Pháp, chủ yếu giảng dạy và nghiên cứu về chính trị, luật học, văn hóa, tôn giáo, nhưng luôn hướng về tổ quốc, mong muốn đất nước phát triển. Tặng anh Cao Huy Thuần chúng tôi không làm theo cách thường thấy, nghĩa là không viết về anh Thuần (dù chúng ta có rất nhiều kỷ niệm đối với anh), không đánh giá, bình luận về hoạt động khoa học và giáo dục của anh (dù việc nầy rất đáng làm), mà viết một cuốn sách về các vấn đề hiện nay của Việt Nam, những vấn đề mà chính anh Thuần cũng từng trăn trở”.

“Cuốn sách nầy gồm 4 phần, bao gồm gần hết các mặt của đất nước Việt Nam hiện nay. Hầu hết các bài viết phân tích từ góc nhìn những vấn đề hôm nay và gợi ý, phát ra thông điệp cải cách hoặc kiến tạo để Việt Nam có ngày mai thịnh vượng, tươi đẹp. Ở mỗi chương sách đều có phần tóm tắt nhưng ở đây chúng tôi tóm lược ngắn hơn những điểm chính của mỗi phần và mỗi chương.

- Phần I: LỊCH SỬ - VĂN HÓA, gồm 6 chương, nhìn lại quá khứ để hướng đến tương lai, từ cấp độ lịch sử dân tộc đến giá trị xưa và nay của Sài Gòn, lịch sử đoạn đường nối Huế - Đà Nẵng, và vấn đề bảo tồn di sản văn hóa.

* Huỳnh Bửu Sơn trong ĐOÀN KẾT ĐỂ CƯỜNG THỊNH - TỪ QUÁ KHỨ NHÌN VỀ TƯƠNG LAI cho rằng “Ý thức hệ dân tộc, nhà nước chính danh và một giới tinh hoa yêu nước là 3 nhân tố cần thiết giúp xây dựng đoàn kết thống nhất trong cộng đồng dân tộc”. Đó là điều đặc biệt đúng trong lúc này để “phát huy mạnh mẽ ý thức hệ dân tộc, phát triển giới tinh hoa và tranh thủ sự hưởng ứng của họ, để đoàn kết, bảo vệ tổ quốc và xây dựng đất nước cường thịnh”.

* Nguyễn Quang Ngọc trong CHỦ QUYỀN CỦA VIỆT NAM Ở HOÀNG SA VÀ TRƯỜNG SA xác nhận lại lịch sử chủ quyền và sự thực thi đầy đủ của các vua Việt Nam đối với hai cụm hòn đảo này, cho thấy muộn nhất là từ đầu thế kỷ XVII đã có đội Hoàng Sa xuất hiện. Chỉ từ năm 1909 chính quyền tỉnh Quảng Đông (Trung Quốc) cử người ra Hoàng Sa ngang nhiên tuyên bố đã phát hiện ra quần đảo này và đặt tên là quần đảo Tây Sa mới gây ra cuộc tranh chấp như hiện nay.

* Trong BẢN SẮC ĐÔ THỊ SÀI GÒN TRONG BỐI CẢNH NAM BỘ, Nguyễn Thị Hậu dựng lại sự hình thành của Sài gòn và vai trò đại diện của nó cho Nam bộ, vừa thủ phủ của chính quyền thực dân, vừa trung tâm thương mại nối liền thế giới, có văn hóa đa dạng của những người bản xứ và người đến lập nghiệp, nối liền cả “hệ sinh thái Nam bộ” từ Miền Đông, Trung và Nam bộ trù phú. Sức sống của nó vẫn còn được chứng minh sau 1975 với vai trò “cùng cả nước vì cả nước”.

* Trần Hữu Phúc Tiến trong SÀI GÒN MỸ LỆ XUYÊN THỜI GIAN VÀ KHÔNG GIAN khẳng định tính cách đặc biệt của người Sài Gòn: đa xứ, đa văn, có máu khai phá của dân “đi về miền Tây” ở Mỹ, từng là Kinh đô Đàng Trong, là thủ đô Đông Dương công nghiệp hóa, là Thủ đô của Quốc Gia Việt Nam, rồi Thủ đô Việt Nam Cộng Hòa; và sau 1975 trở thành “chòi đạp” để các “nhà tư sản và tiểu thương từ trong bóng tối khổ đau trở lại thương trường” xác lập lại tên tuổi.

* Nguyễn Tùng mô tả lại trong bài ĐOẠN ĐƯỜNG HUẾ - ĐÀ NẴNG THỜI XƯA những gian nan giao thông của khúc đường này đầu thế kỷ 19. Huế vào Đà Nẵng phải mất hai ngày: “Đi bộ thì sợ Hải Vân, Đi thủy thì sợ sóng thần hang Giơi”. Còn từ Gia Định ra Huế thường phải mất đến 30 ngày! Cảm xúc lần đầu tiên của Paul Doumer: “Dưới kia vịnh Đà Nẵng hiện ra. Thực tuyệt vời! Không một cảnh quan thần tiên nào của Địa Trung Hải có được cái đẹp và cái hùng tráng này…”.

* Trong BẢO TỒN DI SẢN VĂN HÓA VIỆT NAM HIỆN NAY - THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP, Trần Đức Anh Sơn đưa ra cái nhìn khái quát về lịch sử bảo tồn di sản từ lúc Việt Nam có chính quyền đầu tiên năm 1945, bàn về những khái niệm chuyên môn về di sản văn hóa của Việt Nam và UNESCO, những thành tựu giành được, và những vấn đề còn tồn tại. Hai trường hợp thành công điển hình là Di sản văn hóa Huế, và Quần thể danh thắng Tràng An.

- Phần II: TƯ TƯỞNG - THỂ CHẾ, gồm 6 chương, bàn về những giá trị truyền thống và hiện đại, vấn đề khai sáng thực học, và các vấn đề về cải cách thể chế để đất nước phát triển.

* Trong CHỦ NGHĨA DÂN TỘC - CHỦ NGHĨA QUỐC GIA, Trần Ngọc Vương thông qua các nhân vật Triệu Đà, Lý Công Uẩn muốn chứng minh có một “động lực dân tộc” trong quá trình chịu ảnh hưởng và kháng cự lại ảnh hưởng của mô hình quân chủ Trung Hoa. Ngoài ra, tác giả cho rằng tư tưởng của Hồ Chí Minh tại nhiều thời điểm có tính dân tộc và đã đi ngược lại tư tưởng chính thống của Đệ tam quốc tế.

* ĐỘC LẬP, TỰ DO VÀ PHÁT TRIỂN của Vũ Ngọc Hoàng cho rằng những giá trị Dân chủ, Cộng hòa, Độc lập, Tự do và Hạnh phúc trong Tuyên ngôn độc lập 75 năm trước cần được bảo vệ trước “sự tha hóa quyền lực” đã diễn ra lâu năm do thiếu cơ chế kiểm soát quyền lực và thực thi dân chủ, các khuyết điểm của nhiều nhiệm kỳ trong công tác cán bộ, cũng như do khoa học chưa làm được nền tảng cho các cải cách và quyết sách.

* Trong FUKUZAWA YUKICHI, FRANCIS BACON VÀ VIỆT NAM, Nguyễn Xuân Xanh bàn về khai sáng Bacon, Fukuzawa và cả khai sáng Ngũ Tứ Trung Quốc nữa, tất cả đều lấy khoa học hữu dụng, hay thực học, làm nền tảng để phụng sự con người, xây dựng quốc gia. Khai sáng Ngũ Tứ cần thêm Dân chủ để giải phóng con người bị đè nén quá lâu. Đó là những ngọn gió của Tinh thần thế giới thổi trên địa cầu từ bốn trăm năm qua, nhưng tại sao nó vẫn chưa đến Việt Nam? Tác giả tìm cách lý giải.

* Nguyễn Trung trong SUY NGHĨ VỀ THẾ GIỚI VÀ NƯỚC TA SAU ĐẠI DỊCH COVID-19 muốn gửi đến công chúng thông điệp rằng sau đại dịch chỉ có một trật tự quốc tế mới dành cho nhân dân Việt Nam “một con đường sống duy nhất”. Đó là “phải trở thành một dân tộc trưởng thành và dấn thân…, quyết xây dựng quốc gia phát triển, và dấn thân cùng với trào lưu tiến bộ của nhân loại cho hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển! Với tất cả ý chí: Sống hay là chết!”

* Trong CON ĐƯỜNG VIỆT NAM SAO MÃI LOAY HOAY? Huỳnh Thế Du cho rằng mô hình của Việt Nam hiện đang gặp “trục trặc”, và tác giả gợi ý rằng, để đạt đến các mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” cần giảm nhẹ tính chất “ý thức hệ” để có những cuộc thảo luận khoa học, cởi mở và hữu ích hơn giữa Đảng và giới trí thức. Đảng cũng cần chấp nhận việc kết nạp người tài vào bộ máy quản trị đất nước, vì lợi ích tối cao của quốc gia.

* Trong NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA - ĐẶC THÙ CHÍNH TRỊ CỦA VIỆT NAM, Trương Trọng Nghĩa xem xét sự tiến hóa của Hiến Pháp từ 1945 đến nay, từ “dân chủ nhân dân”, “nhà nước chuyên chính vô sản”, đến “nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân” kéo dài đến hôm nay. Nhà nước pháp quyền XHCN hay kinh tế thị trường định hướng XHCN có đem lại “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” đến năm 2045 hay không, đó là điều còn chờ thực tế trả lời.

- Phần III: GIÁO DỤC, Y TẾ, gồm 5 chương, đề cập đến những vấn đề giáo dục trung học và đại học, chuyển đổi số như mệnh lệnh thời đại, và bàn về phát triển hệ thống y tế Việt Nam thời hậu Covid-19.

* Nguyên Ngọc trong ĐẠI CHÚNG HAY TINH HOA?, dựa trên các bài thi triết học của những kỳ thi Tú tài Pháp cho học sinh tất cả các ban, nêu lên sự khác biệt lớn giữa Tây và Ta: Giáo dục Tây chú ý vừa tính đại chúng, nhưng cũng vừa có tính tinh hoa cho thiểu số để có năng lực nhận ra và lý giải những câu hỏi lớn của thời đại, tức phải biết “nghĩ khác”, trong khi giáo dục Việt Nam nhằm đào tạo con người “đồng dạng”, điều chưa hẳn tốt cho phát triển.

* Trong XÂY DỰNG VÀ QUẢN TRỊ TRƯỜNG HỌC PHỔ THÔNG, Giáp Văn Dương chia sẻ kinh nghiệm về tầm nhìn và cách quản trị. Cách mạng công nghiệp là quyết định và tình hình chưa bao giờ thuận lợi như hôm nay. Người làm giáo dục phải có tầm nhìn tối thiểu 30 - 50 năm về tương lai, để việc giáo dục những học sinh 6 tuổi năm nay bước vào lớp 1, thì 30 năm sau sẽ đơm hoa kết trái, để Việt Nam sẽ vươn lên trở thành một nước phát triển và hùng cường trên thế giới.

* Với CHUYỂN ĐỔI SỐ VÀ GIÁO DỤC, Hồ Tú Bảo nhận định Việt Nam đã luôn “đứng ngoài những cơ hội (công nghiệp hóa) của lịch sử”. Cuộc Cách mạng công nghệ số cốt lõi đang đến, “mở ra những cơ hội số của sản xuất thông minh và một xã hội thông minh”. Đó là cơ hội có một không hai để Việt Nam có thể vượt lên trong một vài thập kỷ tới. Tác giả cũng bàn đến những thách thức của chuyển đổi số trong giáo dục.

* GIÁO DỤC ĐẠI HỌC VIỆT NAM BƯỚC VÀO NHỮNG NĂM 2020 của Huỳnh Như Phương nhận xét giáo dục đại học Việt Nam là một di sản “cực kỳ phức tạp” với nhiều khuyết tật. Tác giả mô tả tính phức tạp, chỉ ra các khuyết tật và đề khởi cách giải quyết, đồng thời hy vọng những nhà giáo dục chân chính “dù vẫn nhận đồng lương quá thấp và chịu những áp lực ngày càng đè nặng trên vai, họ vẫn cho thấy nghề giáo là một nghề đòi hỏi nhiều lương tri,” và “chính họ mới là những người có tư cách đại diện cho nghề nghiệp cao quý”.

* Trong ĐẠI DỊCH COVID-19 VÀ Y TẾ VIỆT NAM, Phạm Duy Thoại đưa ra những kiến thức cơ bản về virus, và các phương pháp xét nghiệm, ngăn ngừa, v.v.. Đại dịch là một thử thách nghiêm trọng cho từng quốc gia. Việt Nam, với nền y tế chưa phát triển nhưng đã khống chế được dịch bệnh rất hiệu quả khiến thế giới phải ngả mũ. Tuy nhiên, Việt Nam nên nhân cơ hội này gấp rút nâng cấp toàn bộ hệ thống y tế và bảo hiểm phòng cho mọi bất trắc.

- Phần IV: KINH TẾ - KINH DOANH, gồm 5 chương, bàn về các vấn đề kinh tế hiện nay của Việt Nam và đề khởi chiến lược, chính sách để phát triển trong tương lai.

* Trong CHÍNH TRỊ VÀ KINH TẾ THẾ GIỚI SAU ĐẠI DỊCH: CƠ HỘI VÀ THỬ THÁCH CHO VIỆT NAM, Trần Quốc Hùng cho rằng với ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 và cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung, tình trạng “một thế giới, hai hệ thống” và những xáo trộn về chuỗi giá trị cung ứng sẽ xảy ra. Việt Nam phải củng cố nội lực để đối phó với thách thức và tận dụng cơ hội do trật tự mới của chính trị, kinh tế thế giới mang lại mới phát triển bền vững trong thời gian tới.

* TƯƠNG LAI KINH TẾ VIỆT NAM NHÌN TỪ ĐẠI DỊCH của Trần Văn Thọ cho rằng với tiền đề mọi người sẽ phải sống chung với đại dịch, kinh tế thế giới sẽ phải thay đổi và tư duy phát triển của Việt Nam cũng phải khác với các lý luận đã có. Với tư duy mới về các quan hệ như tập trung và phân tán, đô thị và nông thôn, công nghiệp và nông nghiệp, cùng với chiến lược chuyển dịch cơ cấu, Việt Nam sẽ phát triển bền vững với mô hình mới trong thập niên 2020.

* Trong DOANH NGHIỆP VIỆT VÀ GIẤC MƠ VIỆT NAM THỊNH VƯỢNG, Phạm Chi Lan phân tích thực trạng doanh nghiệp Việt Nam và suy nghĩ về hướng đi tương lai, khi mọi người đang mong thực hiện giấc mơ Việt Nam thịnh vượng vào khoảng giữa thế kỷ này. Tác giả cho rằng phải thúc đẩy tăng cường nền tảng vi mô của kinh tế thị trường, học hỏi và sáng tạo về công nghệ và quản trị, liên kết và hội nhập là những hướng đi chính để doanh nghiệp Việt phát triển và góp sức hiện thực hóa giấc mơ Việt Nam thịnh vượng.

...........

Minh Trị Duy Tân 150 Năm Nhìn Lại - GS Trần Văn Thọ (chủ biên)

Cuộc cải cách Minh Trị đã mang tới những thay đổi mạnh mẽ về cả chính trị, kinh tế và xã hội trong lòng nước Nhật. Những thành tựu của thời kỳ Minh Trị đã trở thành nền móng cho sự phát triển của nước Nhật hiện đại. Hội thảo này nhìn lại cuộc cải cách Minh Trị của Nhật Bản cách đây 150 năm nhưng vẫn còn rất nhiều ý nghĩa với sự phát triển của nhiều quốc gia trong thời đại ngày nay.

Hiện nay, Việt Nam và Nhật Bản là “Đối tác chiến lược sâu rộng vì hòa bình và phồn vinh ở Châu Á”. Nhật Bản đang tích cực hỗ trợ Việt Nam triển khai “Kế hoạch hành động” kèm theo “Chiến lược công nghiệp hóa” của Việt Nam trong khuôn khổ hợp tác Việt Nam - Nhật Bản hướng đến năm 2020, tầm nhìn 2030. Trong bối cảnh hiện nay, Việt Nam và Nhật Bản đã ký Hiệp định AJCEP và Hiệp định VJEPA, mối quan hệ thương mại mang tính bổ trợ cho nhau.

Để Việt Nam thực hiện thành công “Chiến lược công nghiệp hóa” sự hỗ trợ và hợp tác của Nhật Bản là rất cần thiết đối với Việt Nam để phát triển 6 ngành công nghiệp ưu tiên, đặc biệt là phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ thông qua các hoạt động như hỗ trợ xây dựng chính sách pháp luật, xúc tiến đầu tư của Nhật Bản vào ngành công nghiệp hỗ trợ.

Giấc mơ Việt Nam khát vọng tương lai

Cuốn sách đề cập khá toàn diện đến các cơ hội và thách thức của Việt Nam hiện nay với những lập luận và nhận định ngắn gọn, kết hợp với hình ảnh minh họa sống động. Mỗi chủ đề được đề cập ngắn gọn với những nội dung chọn lọc, súc tích, tác giả đã cung cấp một lượng thông tin phong phú, đa chiều về từng lĩnh vực với cách nhìn độc lập.

Cẩm Nang Của Routledge Về Văn Hóa Và Xã Hội Nhật Bản

Cuốn Cẩm Nang Của Routledge Về Văn Hóa Và Xã Hội Nhật Bản là một tài liệu tham khảo liên ngành dành cho nhiều đối tượng, những người quan tâm đến văn hóa và xã hội Nhật Bản đương đại, các chuyên gia bậc đại học muốn tìm kiếm thông tin và quan điểm chính xác. Tác giả tập sách là một nhóm gồm 22 thành viên có đóng góp quốc tế với nền tảng kiến thức phong phú, có chuyên ngành nghiên cứu và giảng dạy trải rộng nhiều khía cạnh về Nhật Bản đương đại. Những tác giả đóng góp cho bộ sách này là các học giả người Úc, châu Âu, Nhật Bản, Bắc Mỹ và Đông Nam Á. Họ đều đã tham gia nhiều công việc nghiên cứu ở Nhật Bản trong sự nghiệp của mình.

Mục tiêu của cuốn cẩm nang này là giới thiệu rộng rãi các hiện tượng, thể chế và định hướng quan trọng trong văn hóa và xã hội Nhật Bản ngày nay, hướng người đọc đến những lĩnh vực mà họ có thể khám phá. Mỗi chương tổng quan về một chủ đề cụ thể, phác thảo các xu hướng chính, các vấn đề và các cuộc tranh luận liên quan đến chủ đề đó. Một chiến lược có ý thức trong cuốn cẩm nang là đặt các hiện tượng văn hóa xã hội đương đại Nhật Bản vào tầm ngắm và lưu giữ các quan điểm lý thuyết nền tảng. Trong mỗi chương và toàn bộ cuốn sách có nêu rõ các vấn đề và câu hỏi liên quan đến nghiên cứu hiện tại ở Nhật Bản, theo hình thức mà những độc giả có chút ít kiến thức nền về Nhật Bản, hoặc có mối quan tâm lý luận hiện đang thống trị diễn đàn học thuật trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn có thể truy cập được.

Trọng tâm của các chương là Nhật Bản đương đại. Nhìn chung, các bài viết đều lấy bối cảnh kết thúc Chiến tranh Thế giới thứ II (năm 1945) làm điểm khởi đầu. Nhưng, những người đóng góp cho các cuộc thảo luận, nhất thiết phải quay trở lại các sự kiện lịch sử và có sự chuyển tiếp lớn trước năm 1945. Sự tiếp nối của các thể chế, giá trị và thực tiễn qua một loạt các thế hệ từ giữa thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, những năm trước và trong thời chiến, là những điểm quan trọng để hiểu về Nhật Bản đương đại. Nhiều chương đề cập lại các thời đại như thời Mạc Phủ Tokugawa (1603 - 1868), thời Minh Trị (Meiji) (1868 -1912), thời Đại Chính (Taisho) (1912 - 1926), và đầu thời đại Chiêu Hòa (Showa) (1926 - 1945)…

Sách Khai Minh trân trọng giới thiệu.