Tang Lễ Của Người An Nam: Nghiên Cứu Dân Tộc Học Về Tín Ngưỡng Cổ Truyền - Gustave Dumoutier 

Công trình Tang lễ của người An Nam của học giả người Pháp Gustave Dumoutier (1850 – 1904) về tang lễ của người Việt Nam, cũng như nhiều công trình khác do người Việt biên soạn, là những nghiên cứu cơ bản về phong tục tập quán người Việt, thông qua một trong hai tập tục lớn có ảnh hưởng đến cuộc đời con người và dân tộc là hôn nhân và tang lễ.

[...]

Khi Dumoutier vào Việt Nam, thì là lúc triều Nguyễn đang mất dần hết quyền lực vào tay người Pháp, ngai vàng dường như bỏ trống, lý tưởng phong kiến cũng vỡ lở từng mảng, và văn minh Việt Nam cũng đang cố gắng níu kéo những nghi thức cuối cùng để chuyển sang một xã hội hiện đại. Sang đến thế kỷ 20, thì các làng nghề dần phá sản, công nghệ thủ công chỉ còn sót lại ở vài người thợ tham gia vào các trường mỹ nghệ và đấu xảo, nhà Nho truyền thống, thầy địa lý, thầy mo, thầy cúng, thầy tào, pháp sư, phường bát âm cũng dẫn suy thoái, rồi gần như biến mất sau năm 1945, đem theo tất cả kiến thức tâm linh từng được sử dụng trong ba trăm năm, ít nhất từ thế kỷ 17 đến cuối thế kỷ 19. Nên có thể nói những công trình như cuốn Tang lễ của người An Nam là một tài liệu quý trong việc nhìn lại văn hóa truyền thống.

(Trích lời giới thiệu của Hoạ sĩ - Nhà nghiên cứu Phan Cẩm Thượng)

CUỐN “TANG LỄ CỦA NGƯỜI AN NAM” CÓ GÌ THÚ VỊ?

Trên dưới 150 tấm hình bùa chú, hình mô tả thập điện Diêm vương, hình mộ táng, hình thế đất cát lợi khi chọn huyệt mộ… và đặc biệt bản dịch tiếng Việt có bổ sung hình bùa chú Thập nhị thần trùng (hóa giải trùng tang) cũng như bốn sơ đồ kế thừa hương hỏa mà trong bản gốc của ngài Dumoutier không có.

Truy nguyên bản lai diện mục nguồn tư liệu mà ngài Dumoutier sử dụng để viết nên cuốn sách cụ thể như: “Tam giáo chính độ thực lục”, “Hồi dương nhân quả lục”, văn bia “Thân cấm khử tệ”, “Ngọc lịch chí bảo biên”, “Thích Ca hành táng”, “Hoàng Việt luật lệ”, “Soạn tập Bách Duyên kinh”, “Phổ Diệu kinh”, “Phật Quốc ký”, “Công dư tiệp ký”…

Bổ sung vào đầu sách một bài viết về cuộc đời, sự nghiệp Dumoutier của Claude Eugène Maître đăng trên “Tập san Viện Viễn Đông bác cổ”, quyển 4, số 3, tháng 7-9/1904, tr. 790-803 có tựa đề “Tưởng nhớ ngài Gustave Dumoutier (1850-1904)”

Cuốn sách dẫn người đọc vào một thế giới tâm linh hết sức sống động và chân thực, thông qua mô tả cách thức thực hiện nghi lễ trong một đám tang kể từ khi một người đang hấp hối, tới lúc ngừng thở, khi nhập quan cho đến lúc chôn cất, cùng những lời kinh, bài khấn, câu chú, phù thuật để xua đuổi quỷ thần, giúp linh hồn người chết được bình an để có thể đến Tây phương cực lạc và con cháu gia tộc được bình an khang thái. Hay phương cách tìm kiếm mảnh đất để chôn cất phần mộ sao cho linh hồn người chết được an lành, và con cháu được hưởng lộc. Và cả những ghi chép về linh hồn sau khi chết sẽ đi đâu về đâu, các tầng địa ngục như thế nào, phương thức xử án dưới địa ngục ra sao. Hay những điều luật của nhà nước quy định về vấn đề chôn cất, mộ táng, cùng các hình phạt cho những kẻ hủy hoại trộm cắp thi thể.

Việc dịch các bài cúng trong sách gốc của Dumoutier từ tiếng Pháp sang tiếng Việt sẽ không còn mang âm hưởng của Kitô giáo nữa, mà sẽ thuần Việt (thời điểm đầu thế kỷ XX) nhất có thể. Ví dụ như:

Đoạn 1:

Nguyên văn dịch tiếng Pháp:

“Pháp thuyết vô vàn. Hỡi ai có mắt thì hãy quan sát và nhớ lấy. Thánh thần đầy quyền uy, các ngài phù hộ những ai có suy nghĩ cương trực và lòng thành tâm. Hãy tôn kính các ngài trong tâm tưởng như thờ phụng các ngài trên bàn thờ, ngươi sẽ đạt được những gì ngươi cầu xin.

Ta không dám ngước mắt nhìn, Tam thánh hiện về cứu cánh những tử thi; đây các vị Phật Ca Diếp, Tĩnh Quang, Hộ Minh; đây các thánh Chu Công, Khổng Tử, Lão Quân, và mười ngàn tôn giả đi theo Phật Thích Ca. Đây linh hồn của tất cả tu sĩ của mọi tín ngưỡng và linh thức chiến binh giữ đền đài và các nơi thờ tự cùng chung xuống hạ giới theo lời cầu khấn của ta.”

Người hiệu khảo truy nguyên:

“Cung văn: Đạo vô bất tại, khả dĩ kích mục nhi tồn. Thần vô bất linh, khả dĩ trai tâm nhi chí. Ngưỡng chi tắc chiêu chiêu nhiên tại thượng, kính chi tắc đãng đãng hồ kỳ trung. Đảo chi toại thông, cầu chi tất ứng.

Phục vọng: Tiên khai Tam thánh, thuyết pháp độ nhân, Ca Diếp Bồ tát, Tịnh Quang Bồ tát, Hộ Minh Bồ tát, Chu Công, Khổng Tử, Thái Thượng Lão Quân, Thích Ca Văn phật, cập chư vị tổ sư, truyền giáo truyền thư, truyền đạo truyền pháp, chư ti quan tướng, hộ đàn vệ đàn, đồng lai giáng hạ.”

[Tạm dịch:

Kính nghe: Đạo không đâu không ở, có thể tận mắt thấy nó tồn tại; thần không đâu không linh, có thể nhờ tịnh tâm mà nó đến. Ngưỡng vọng nó thì mênh mang ở trên, kính cẩn nó thì lồng lộng trong lòng. Khấn xin sẽ được, cầu mong ắt ứng.

Cúi trông: Tiên khai Tam thánh, thuyết pháp độ nhân, Ca Diếp Bồ tát, Tịnh Quang Bồ tát, Hộ Minh Bồ tát, Chu công Khổng tử, Thái thượng Lão quân, Thích Ca Văn Phật, cho tới chư vị tổ sư, truyền giáo truyền thư, thuyền đạo truyền pháp, chư ti quan tướng, hộ vệ đàn tràng, cùng nhau giáng hạ.]

Đoạn 2:

Nguyên văn dịch tiếng Pháp:

“Âm dương là nguồn gốc của quy luật vũ trụ, như sinh tử là hai trạng thái khác biệt. Khi còn sống thì người ở tại gia và phụng sự cho gia đình. Khi chết đi, ta phó thác cho đất, đất ngốn đi những phần hoại tử trên cơ thể. Cũng như có nội quán và ngoại quán, thì cũng có nội huyệt và ngoại huyệt.

Lúc sinh ra, ta rời môi trường ẩm và ấm nóng để đến với môi trường khô và lạnh, khi chết đi, ta rời bỏ đất tạp uế để đi vào tịnh thiên. Gia quán nay tươm tất, vậy xin phép bảo quản tử thi đến ngày mai táng. Nếu giông tố có gầm rú bên ngoài, nếu sấm sét rầm vang, nếu tia chớp vạch đám mây đen vần vũ, nếu gà gáy hay chó sủa, linh hồn ngươi cũng không phải lo sợ gì. Người sẽ không phải chịu gió mưa mù mịt, người sẽ yên nghỉ ngay tại nhà, và sẽ chứng giám những hân hoan hay đau đớn của chúng con.”

Người hiệu khảo truy nguyên:

“Phục dĩ: Âm dương nhất pháp, sinh tử thù đồ. Tổng nguyên hoàng chế tác phân cư, sinh dã sào nhi tử dã huyệt. Gia hữu nội trách ngoại trách, huyệt hữu huyệt chính huyệt bàng. Mẫu sinh thời di thấp tựu can, mệnh hóa thời ly cấu xuất tịnh. Kim hữu thanh đường viễn trạch, an thác nhi quán chi. Thời hữu điện thước lôi minh, vật kinh vật bố; kê minh khuyển phệ, mạc duyệt thần hồn. Đại vũ đại phong, thiên chi sức dã. Chân hồn yên xứ dĩ ngao du, bảo hựu toàn gia chi diễn khánh. Hiếu tử đầu thành, chí tâm lễ tạ.”

[Tạm dịch: Phục dĩ: Âm dương một phép, sinh tử khác đường. Đấng Nguyên hoàng chế tác chia chỗ, sống ở tổ mà chết xuống huyệt. Nhà có nhà trong nhà ngoài, huyệt có huyệt chính huyệt phụ. Lúc mẹ sinh, chuyển từ chỗ ẩm thấp sang nơi khô ráo; khi mệnh hóa, rời nơi cáu bẩn vào chỗ thanh sạch. Nay có thanh đường viễn trạch, yên thác mà quàn. Khi có chớp giật sấm rền, chớ hãi chớ sợ; gà gáy chó sủa, thần hồn chớ lo, mưa to gió lớn là lệnh của trời. Chân hồn yên ổn để ngao du, bảo hộ toàn gia được bình an. Con hiếu kính cẩn, thành tâm tạ lễ”]

Nếu nhiêu đó còn chưa đủ thú vị để 500 anh em mở hầu bao mua sách thì có lẽ việc inbox em để nghe kể về chuyện hậu trường khi hiệu khảo cuốn sách này sẽ đủ thuyết phục 500 anh em mua sách. Ví như chuyện em luôn hiệu khảo cuốn sách này vào thời điểm 00h00 hằng ngày chẳng hạn, hay số ngày hiệu khảo thì gấp đôi gấp ba thời gian dịch chẳng hạn…

SÁCH KHAI MINH TRÂN TRỌNG GIỚI THIỆU