Cuộc Duy Tân Minh Trị (1858-1881) - Một Cuộc Cách Mạng Hiếm Thấy Trong Lịch Sử

Lịch sử va đập Đông Tây ở thế kỷ 19 có hai quy luật:

- Một là căng sức tự vệ trước những điều mình không chịu tìm hiểu, và sụp đổ;

- Hai là mở cửa tìm hiểu và gắng mình sửa đổi để bước vào cuộc chơi mới của thế giới - và thành công.

Số phận bi thảm cho hầu hết các nước đi con đường của quy luật số 1. Chỉ có Nhật Bản một mình ên đi con đường của quy luật số 2, và trở thành một liệt cường khi cả châu Á sụp đổ.

Nhưng vì chỉ có một Nhật Bản nên quy luật mà vẫn cứ như ngẫu nhiên (!). Từ đó người ta đặt câu hỏi rằng Minh Trị Duy tân chỉ là để ngưỡng mộ hay còn là có thể học hỏi (và so sánh)? Những câu hỏi cứ xoay quanh thời khắc đổi đời của Nhật Bản và luôn hấp dẫn những nhà nghiên cứu lịch sử, chính trị, kinh tế. Quá nhiều sách vở của Nhật Bản và các nước khác đã cùng nhau lý giải để cố tìm câu trả lời thuyết phục. Trong số đó có các sử gia Việt Nam, những người luôn xem Nhật vừa là một hiện tượng để chiêm ngưỡng, nhưng cũng vừa là một hiện thực để có thể so sánh và noi theo.

Sự kết hợp giữa Bunno Funji, giáo sư sử học, chuyên gia về lịch sử cận - hiện đại Nhật Bản và Ohno Kenichi, giáo sư kinh tế học, chuyên gia về lịch sử phát triển kinh tế Nhật Bản là một sự kết hợp lý tưởng để có thể phân tích đa chiều và giải quyết thấu đáo các vấn đề về Minh trị Duy tân mà họ gọi là cuộc cách mạng. Tiếp cập một giai đoạn ngắn từ 1858-1881, hai tác giả đã từng bước mổ xẻ mô hình Minh trị Duy tân mà đặc biệt là "cấu trúc mềm nhiều lớp" của quá trình chuyển đổi.

Một công trình rất thú vị và sâu sắc khi các tác giả lần lượt nghiên cứu và so sánh cấu trúc mềm nhiều lớp ở phạm vi từng phiên bang như Etsuzen, Tosa, Choshu, Satsuma,... với tất cả những độc đáo và nhược điểm của nó, thay vì đặt vấn đề cải cách của toàn bộ nước Nhật.

Tất nhiên, "chủ nghĩa dân tộc Nhật" là cái không bị bỏ qua và dường như các tác giả cho thấy rằng đó là kết quả của toàn bộ sự vận động của các cấu trúc mềm trên cơ sở tất cả những phát triển chồng chất, quá trình hiện đại hóa và những sự cạnh tranh chính trị khốc liệt ở Nhật Bản.

Từ đó mà một nước Nhật Bản mới hình thành với sự tiếp nhận phương tây, dung hòa và cải biến đi cho phù hợp với cái cũ của mình. Khi cuộc cách mạng thành công, phiên bản 2.0 của nước Nhật ra đời, khởi đầu cho sự cường thịnh của một đế quốc.

Sách Khai Minh trân trọng giới thiệu.