Cộng hòa - Plato

Cùng với Socrates, có thể nói Plato là một trong các triết gia có ảnh hưởng nhất của lịch sử triết học phương Tây. Ralph Waldo Emerson (1803 - 1882) - nhà viết tiểu luận, nhà thơ, triết gia nổi tiếng người Mỹ - đã nhận xét về con người đa tài này rằng: "Plato chính là triết học, triết học chính là Plato. Ông không vợ, không con nhưng tất cả các nhà tư tưởng của tất cả các dân tộc văn minh đều là hậu duệ của ông. Biết bao nhiêu con người vĩ đại tự nhiên đang không ngừng sản sinh ra đều là môn đệ của ông - những người theo chủ nghĩa Plato." Không nhiều - không muốn nói là rất hiếm thấy - một tác phẩm thể hiện rõ nét con người và tài năng của Plato được dịch sang tiếng Việt và Cộng hòa (The Republic) là một trong số đó.

Tác phẩm vĩ đại nhất của Plato bàn về nhiều lĩnh vực: thần học, đạo đức học, siêu hình học, tâm lý học, giáo dục học, chính trị học, và lý thuyết về nghệ thuật. Những vấn đề của triết học hiện đại đều được đặt ra tại đây: từ những vấn đề của Nietzsche về đạo đức và quý tộc, những vấn đề về trở lại với thiên nhiên và giáo dục tự do của Rousseau, élan vital của Bergson và phân tâm học của Freud. Trong số các tác phẩm phi tôn giáo, dường như chỉ có Cộng hòa là xứng đáng lời ca ngợi của Omar dành cho kinh Koran, "Hãy đốt hết các thư viện đi, giá trị của chúng đã nằm hết trong quyển sách này rồi"...

“Cộng hòa” của Plato được xem là cột mốc lớn của triết học phương Tây. Tác phẩm được trình bày dưới dạng đối thoại giữa Plato và những người khác. Mặc dù chủ đề chính là về một nhà nước lý tưởng nhưng nó xoay quanh giáo dục, tâm lý, đạo đức và chính trị. Trong những mục chính của “Cộng hòa”, Plato sử dụng những huyền thoại để khám phá bản chất tự nhiên của thực tế, truyền đạt cái nhìn về sự tiên đoán của con người và vai trò của triết học trong việc thiết lập tự do. Ông tưởng tượng ra một cái hang mà những con người bị xiềng xích từ khi mới sinh ra, chỉ làm bạn với cái bóng của chính mình. Vai trò của triết học là đưa con người thoát ra khỏi cái bóng, và hướng bản thân họ đến với thực tế. Đây chính là bản chất của việc theo đuổi sự khôn ngoan mà không một nhà nước lý tưởng nào không làm.

“Cộng hòa” là tác phẩm có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của tư duy triết học và học thuyết chính trị suốt hơn hai ngàn năm qua. Có người đã cho rằng, nếu đem tất cả sách vở trên thế giới ra đốt hết thì cũng không hề hấn gì, ngoại trừ cuốn “Cộng hòa” của Plato.

Khai Minh trân trọng giới thiệu!