Từ Kinh Thành Vijaya Đến Kinh Đô Vương Triều Tây Sơn - Lê Đình Phụng

Kinh đô là nơi tập trung quyền lực cao nhất của chế độ quân chủ của một quốc gia độc lập, nơi tựu trung đỉnh cao những thành tựu chính trị, văn hóa, kinh tế, kỹ thuật, mỹ thuật... của dân tộc. Nơi hội tụ, giao lưu, tỏa sáng, khẳng định tinh hoa, giá trị lịch sử, văn hóa của cộng đồng với sứ mệnh đặc biệt làm nên niềm tự hào của mỗi dân tộc.

Trong dòng chảy lịch sử Việt Nam, trong những vùng đất được lựa chọn xây dựng kinh đô xưa trong lịch sử, hiếm có địa điểm nào được hai triều đại phong kiến lựa chọn làm nơi xây dựng kinh đô của hai triều đại phong kiến có nguồn gốc từ hai dân tộc, trên thời gian lát cắt lịch sử xa nhau như kinh thành Vijaya và thành Hoàng Đế trên vùng đất Bình Định ngày nay. Nằm ở vị trí trung tâm dải đất miền Trung, vùng đất Bình Định là nơi cân độ đường từ Bắc vào Nam, hội tụ đầy đủ các yếu tố núi, biển, sông ngòi với một vùng đồng bằng đất rộng màu mỡ, thoáng thuận Bắc - Nam hay đi ngược về xuôi, lên Tây Nguyên giàu có hay vươn ra biển lớn bao la giàu hải sản. Với điều kiện tự nhiên thuận lợi, từ trong cội nguồn lịch sử nơi đây đã trở thành vùng đất khởi quốc của người Chăm với quốc hiệu Lâm Ấp và đến cuối thế kỷ X được người Chăm chọn làm vùng đất xây dựng kinh đô, nơi hội tụ, thăng hoa của nền văn hóa hơn ngàn năm được chắt chiu xây dựng và phát triển. Đây là một kinh đô được xây dựng và sử dụng có thời gian lâu nhất trong lịch sử Champa và để lại những di tích, di vật đồ sộ tỏa sáng cho đến ngày nay và tiếp tục chảy trong dòng chảy lịch sử dân tộc ở các giai đoạn sau. Sau hơn 300 năm kinh đô bị tàn phá, lãng quên theo thời gian lại có điều kiện bùng lên sức sống mới và trở thành kinh đô của một triều đại mới trong lịch sử Việt Nam - thành Hoàng Đế của vương triều Tây Sơn trong lịch sử. Qua thời gian chồng xếp lớp trong lịch sử lên một vùng đất kinh đô đã lắng đọng, để lại nguồn di sản văn hóa vô giá vật thể cùng phi vật thể cho vùng đất này.

Cho đến nay chưa có một địa điểm di tích lịch sử - văn hóa nào lại hội tụ tinh hoa của hai tộc người được vinh danh như nơi này. Một tòa thành thuộc vương triều Tây Sơn được xếp hạng Di tích lịch sử quốc gia - thành Hoàng Đế, trong lòng nó lại có một di tích kiến trúc lịch sử của Champa - tháp Cánh Tiên cùng hai tác phẩm điêu khắc là Bảo vật quốc gia - hai con voi thành Chà Bàn. Đây là nơi hội tụ những tuyệt đỉnh từ hai nền văn hóa hai thời kỳ khác nhau, kế thừa nhau trong lịch sử. Dựa vào các nguồn tư liệu, những ghi chép trong lịch sử, những kết quả khai quật khảo cổ học, những thành tựu nghiên cứu của nhiều thế hệ đã phần nào cho thấy gương mặt xưa còn lại của một kinh thành hoa lệ trong lịch sử. Dù chưa đầy đủ, trong cuốn sách này, chúng tôi cố gắng tập hợp, hệ thống, dựng lại diện mạo một kinh đô xưa với hai lớp thời gian chồng chất lên nhau để nêu bật những giá trị lịch sử - văn hóa của vùng đất Bình Định ngày nay.

Tác giả Lê Đình Phụng