Nước Vẫn Chảy Dưới Chân Cầu Mụ - Hoàng Hữu Phê

Nước vẫn chảy dưới chân cầu Mụ Kề là câu chuyện trưởng thành của một cậu bé tỉnh lẻ đã sống qua chiến tranh phá hoại khốc liệt ở khu Bốn và những năm tháng là du học sinh, khám phá kiến thức và những điều mới mẻ từ các truyền thống văn hóa khác, thông qua một tập hợp ngẫu nhiên và lạ lùng của các nơi chốn, từ những địa danh bom đạn ác liệt của Quảng Bình cho đến các khung cảnh đô thị đặc trưng, lần lượt tại Đồng Hới, Hà Nội, Kiev, Bangkok và London.

Như môt sự trớ trêu của số phận, cậu bé tỉnh lẻ, vốn cảm thấy thoải mái nhất khi sống giữa bạt ngàn cây cỏ không tên ở các khu rừng nhiệt đới dọc theo dãy Trường Sơn, từng đạt giải dịch văn học với cuốn Thao thức, cuối cùng lại trở nên gắn bó không thể tách rời với công việc chính của đời mình, là nghiên cứu lý thuyết và ứng dụng trong lĩnh vực cấu trúc đô thị.

 Không ngại mình là cậu học trò tỉnh lẻ, không ngại mình là một du học sinh đi ra từ đất nước đang có chiến tranh, không ngại định kiến, thành trì, Hoàng Hữu Phê chọn cho mình một con đường không hề dễ dàng, và gặt hái được thành tựu không hề nhỏ: ông được tặng giải thưởng uy tín The Donald Robertson Memorial Prize 2000 của tạp chí hàng đầu trên thế giới về nghiên cứu đô thị, Urban Studies, cùng với Giáo sư Patrick Wakely (UCL), cho công trình về lý thuyết Vị thế - Chất lượng (SQTO).

Bách khoa toàn thư Wiley Blackwell về Nghiên cứu Vùng và Đô thị (The Wiley Blackwell Encyclopedia of Urban and Regional Studies (A. M Orum, 2019)), đã đề cập đến lý thuyết Vị thế - Chất lượng, trong cách giải thích về quyết định lựa chọn nơi ở.

Tại Việt Nam, ông tham gia quy hoạch và thiết kế nhiều công trình, trong số đó có Rạp Xiếc Trung ương tại Hà Nội, nhà học Đại học Cần Thơ, Trụ sở Viện Dầu khí, các khu đô thị mới Trung Hòa - Nhân Chính, Bắc An Khánh (Splendora), đô thị du lịch Cái Giá - Cát Bà, cùng rất nhiều công trình khác, đặc biệt là nhà cao tầng, tại Hà Nội và các thành phố trong cả nước.  

Những câu chuyện được luận bàn rôm rả ở Hà Nội một thời, như ý tưởng phố đi bộ, xây nhà chung cư khu đô thị Trung Hòa Nhân Chính, mở rộng Hà Nội… đều liên quan đến ông – một kiến trúc sư có nhiều trải nghiệm về thế giới rộng lớn bên ngoài và mong muốn làm nhiều hơn cho các thành phố ở Việt Nam thông qua các đóng góp về lý thuyết cấu trúc đô thị.

THÔNG TIN TÁC GIẢ:

Ông Hoàng Hữu Phê sinh năm 1954, là kiến trúc sư và nhà quy hoạch. Hiện nay là Chủ tịch HĐQT và Giám đốc công ty thiết kế R&D Consultants

Ông  theo học lần lượt tại Khoa Kiến trúc ĐHXD Kiev, Khoa Quy hoạch Dân cư Học viện Công nghệ Châu Á (AIT) và Khoa Quy hoạch Phát triển, Đại học Tổng hợp London (UCL). Ông nhận bằng tiến sỹ Quy hoạch Đô thị năm 1998 và đã công bố quốc tế nhiều nghiên cứu trong các lĩnh vực kiến trúc, vị trí dân cư, cấu trúc đô thị, bất động sản, tôn tạo đô thị và chính sách nhà ở.

 Ông được tặng giải thưởng uy tín The Donald Robertson Memorial Prize 2000 của tạp chí hàng đầu trên thế giới về nghiên cứu đô thị, Urban Studies, cùng với Giáo sư Patrick Wakely (UCL), cho công trình về lý thuyết Vị thế - Chất lượng (SQTO).

Tại Việt Nam, ông tham gia quy hoạch và thiết kế nhiều công trình, trong số đó có Rạp Xiếc Trung ương tại Hà Nội, nhà học Đại học Cần Thơ, Trụ sở Viện Dầu khí, các khu đô thị mới Trung Hòa - Nhân Chính, Bắc An Khánh (Splendora), đô thị du lịch Cái Giá - Cát Bà, cùng rất nhiều công trình khác, đặc biệt là nhà cao tầng, tại các thành phố trong cả nước.  

Trích đoạn:

Chiến tranh qua đôi mắt của một cậu bé

“Nạn nhân đầu tiên chúng tôi chạm đến là một kỹ sư trẻ. Anh chỉ kịp đưa được nửa người vào chiếc hầm nửa nổi nửa chìm ngay trước sân nhà trước khi ngã xuống vì một quả rocket 70 mm, từ thắt lưng xuống chân gần như nát nhừ. Phải bốn đứa chúng tôi mới kéo được anh ra khỏi căn hầm, và tôi nhớ có cậu nào đó đã sợ sệt nhận xét rằng người đã mất bao giờ cũng nặng hơn. Lần đầu tiên chạm đến xác chết, tôi cứng người lại vì sợ, nhưng thực sự không còn thời gian để lưỡng lự: máy bay Mỹ có thể trở lại bất cứ lúc nào với mục đích bắn giết chính những người giải quyết hậu quả oanh tạc như chúng tôi, thực ra thì một vài máy bay vẫn còn lượn vòng xung quanh đám cháy.

Sau đó chúng tôi lại lao vào dập lửa một ngôi nhà gỗ đang cháy ngùn ngụt. Ở Quảng Bình, loại nhà gỗ như thế này bao giờ cũng có phần gác, gọi là rường, để đựng nông sản - lúa, lạc, khoai. Việc đầu tiên của chúng tôi là cố cứu những thứ để trên gác bằng cách gỡ ván trần và dùng thang trèo lên chuyển các thứ lương thực quý báu xuống, mang đến chỗ an toàn hơn ngoài sân. Sau đó, khi ngọn lửa đã bốc lên cao, chúng tôi bắt đầu ném những thứ vật dụng chưa bị cháy, kể cả giường và tủ, xuống chiếc ao trước nhà. Nhưng mọi việc đã quá muộn đối với ngôi nhà này - tôi vẫn nhớ sau đó, cả mấy đứa chúng tôi đều tức tối bất lực đứng nhìn ngọn lửa đỏ khé phừng phừng túa ra từ hai chái nhà trước khi một phần mái đổ sập xuống làm tung lên một đám tàn tro lớn.

Khi chạy băng qua sân gạch để đến chữa cháy một nhà khác, tôi dẫm phải những hạt gì đó rơi vãi trên sân và trượt chân ngã dập mặt xuống đất, gò má đau điếng. Trong ánh lửa cháy nhà bập bùng, tôi kinh hãi nhận ra, ngay bên cạnh nơi tôi ngã, một cậu bé, có lẽ là bé hơn tôi chỉ một hai tuổi, đang nằm chết, với một tay như đang giữ vật gì đó ngang thắt lưng. Tôi cố nhìn kỹ, và chợt hiểu.

Đấy là một cậu bé chăn trâu, và cái cậu ta cố nắm trong tay trước khi chết là một ống bơ con chứa ngô rang đeo ở thắt lưng. Tôi nhận ra thứ vật dụng quen thuộc này vì khi theo bạn chăn trâu, tôi cũng được các bạn ấy đưa cho mượn một cái ống bơ như thế để đeo, và đã rất thích vì sự tiện dụng của nó. Chút ngô rang ít ỏi này có thể là bữa sáng hay bữa trưa tuyệt vời của chúng tôi, nhất là khi lang thang trên các bờ ruộng ngoài cánh đồng rét mướt. Tôi đã trượt ngã trên chiếc sân gạch ngày ấy chính vì những hạt ngô rang dính máu rơi ra từ chiếc ống bơ. Sau này tôi đã phải gặp nhiều cái chết thương tâm, cái chết nào trong chiến tranh cũng thương tâm cả, nhưng lòng trắc ẩn của tôi cứ quay lại mãi về cậu bé ấy, có lẽ là vì chúng tôi gần như cùng tuổi, và vì tôi cũng đã từng là một cậu bé chăn trâu”

Từ “nỗi lo sợ không thể giải thích được” trong phát âm của anh chàng “tỉnh lẻ” đến giải thưởng  văn học dịch:

“Có lẽ nỗi lo lắng về việc không thể đổi cách phát âm theo tiếng địa phương Quảng Bình (mà tôi vẫn giữ một phần cho đến tận bây giờ), đã khiến tôi mất tự tin gần như hoàn toàn khi phải học ngoại ngữ đầu tiên trong đời: tiếng Nga. Mỗi lần tôi được gọi lên bảng, thầy Mạnh, người miền Nam dạy môn tiếng Nga ở cấp 3 Yên Hòa A, trán hói và rất hiền, đã tỏ ra thương hại tôi thực sự. Hoàn toàn tự tin trong các môn khác, cả tự nhiên lẫn xã hội, tôi đã lúng túng một cách đáng hổ thẹn trong việc máy móc đọc lại, hoặc làm những bài tập tiếng Nga đơn giản nhất.

Sau này vào đầu những năm 1980s, khi ít nhất là kiếm sống được cho cả gia đình nhỏ của tôi khoảng một năm bằng nhuận bút bản dịch cuốn tiểu thuyết “Thao Thức” của Alexandr Kron (1909 -1983) từ tiếng Nga, tôi đã thầm nhủ rằng, có lẽ trong số các nguyên nhân khiến tôi hoàn thành được công việc không thể nói là ít vất vả và rủi ro này, có kết quả trực tiếp của những nỗi lo sợ không thể giải thích được của tôi trước thầy Mạnh, hồi đầu những năm 1970s, khi tôi học cấp 3 Yên Hòa”.

Sách Khai Minh trân trọng giới thiệu.