NGHỆ THUẬT SỐNG - Epictetus

Một bản đúc kết tinh túy về Nghệ thuật sống của một người mà được xem là "Thầy của các vị thầy".

Sự hấp dẫn lâu bền và ảnh hưởng rộng khắp của Epictetus, một phần là do ông không mơ hồ trong việc phân biệt giữa những triết gia chuyên nghiệp và những người bình thường. Ông diễn đạt thông điệp của mình một cách rõ ràng và nồng nhiệt, gửi đến tất cả những ai quan tâm đến việc sống một cuộc đời tỉnh thức về đạo đức. 

Tuy nhiên, Epictetus vững tin vào sự tất yếu của việc rèn luyện để dần dần tinh lọc tính cách và hạnh kiểm cá nhân. Sự tiến bộ đạo đức không phải là lãnh địa độc quyền của giới quý tộc, cũng không thể đạt tới do tình cờ hay may mắn, mà bằng cách tự rèn luyện bản thân – hằng ngày. 

Có lẽ Epictetus đã không chịu được những trò pirouette  bằng lời nói có tính gây hấn để chiếm giữ và bảo vệ địa vị, mà rủi thay đôi khi được xem là “làm” triết học tại những trường đại học hiện nay. Là một bậc thầy có năng lực diễn đạt súc tích, có lẽ ông cũng ngờ vực cách diễn đạt rườm rà, tối mò được tìm thấy trong những văn bản hàn lâm, triết học và những văn bản khô khan khác. Không chỉ kịch liệt tố giác việc phô trương kiến thức chỉ để được tiếng là người “uyên bác” , ông còn tận tụy với những lời giải thích của mình, không cần ai bảo lãnh về những ý tưởng hữu ích cho việc sống tốt. Ông tự xem là thành công khi những ý kiến của mình được dễ dàng nắm bắt và đưa vào thực hành trong đời thực, nơi mà chúng có thể thực sự nâng cao tính cách của con người. 

Về tác giả Epictetus

Epictetus ra đời như là một nô lệ vào khoảng năm 55 sau Công nguyên tại Hierapolis, Phrygia, phía Đông của Đế quốc La Mã. Người chủ của Epictetus là Epaphroditus và Epaphroditus quá bị ấn tượng, đến nỗi ông gửi chàng trai trẻ đến La Mã để học với vị thầy Khắc kỷ chủ nghĩa nổi tiếng, Gaius Musonius Rufus. Những tác phẩm của Rufus còn sót lại bằng tiếng Hy Lạp, bao gồm những luận cứ bênh vực cho quyền bình đẳng về giáo dục đối với phụ nữ, và chống lại đặc quyền của nam giới về tình dục trong hôn nhân; và tinh thần bình đẳng nổi tiếng của Epictetus chắc hẳn đã được nuôi dưỡng dưới sự giáo huấn của vị này. Epictetus trở thành môn đệ nổi tiếng nhất của Rufus, và sau cùng được giải phóng khỏi tình trạng nô lệ.

Epictetus giảng dạy tại La Mã cho đến năm 94 sau Công nguyên, khi Hoàng đế Domitian - bị đe dọa bởi ảnh hưởng ngày càng lớn của những triết gia, trục xuất ông khỏi La Mã. Ông trải qua phần còn lại của đời mình trong chốn lưu đày tại Nicopolis, trên vùng duyên hải phía Tây Bắc của Hy Lạp. Tại đó, ông thiết lập một ngôi trường triết học, và trải qua những ngày tháng của mình, thuyết giảng về cách sống với phẩm cách và sự thanh thản. Trong số những môn đệ lỗi lạc nhất của ông là chàng trai trẻ Marcus Aurelius Antoninus, về sau trở thành Hoàng đế của Đế quốc La Mã. Ông này là tác giả của Meditations mà những gốc rễ Khắc kỷ chủ nghĩa của nó nằm trong những học thuyết đạo đức của Epictetus. 

Trích dẫn

“Khó khăn phơi bày cá tính một người. Vì vậy khi một thách thức xuất hiện, hãy nhớ rằng Chúa trời đang ghép cặp anh với một đối thủ đấu vật trẻ tuổi. Tại sao? Vì muốn trở thành một Olympian phải đổ mồ hôi. Tôi nghĩ không ai có được một thách thức tốt hơn của anh, nếu anh tận dụng chúng như vận động viên đứng trước một đô vật trẻ tuổi.”

–Epictetus, Discourses 1.24.1-2

MỌI THUẬN-LỢI ĐỀU CÓ CÁI GIÁ CỦA CHÚNG

Một ai đó đang hưởng những đặc-quyền, cơ-hội hay vinh-dự mà bạn mơ ước? Nếu những thuận-lợi mà người đó đã đạt được là tốt thì hãy chia vui cùng người ấy. Đó [đang] là thời hưng-thịnh của đương-sự. Nếu hóa ra, những thuận-lợi đó thực-sự là không tốt thì đừng phiền não rằng chúng không đến với bạn.

Hãy nhớ: Bạn sẽ không bao giờ kiếm được những phần thưởng y hệt như những người khác, mà không dùng cùng những phương-pháp và sự đầu-tư như họ. [Sẽ là] không hợp-lí nếu ta nghĩ rằng ta có thể kiếm được những phần thưởng mà không sẵn lòng trả cái giá tương-xứng với chúng. Những ai mà|[đã] thắng lợi ở một điều gì đó, họ không thực-sự thuận lợi gì hơn bạn; bởi vì họ đã phải trả giá cho phần thưởng đó.

Ta có mong ước trả giá cho những phần thưởng của đời ta hay không, việc ấy luôn luôn là chọn-lựa của ta. Và thường khi, tốt nhất là không trả giá; bởi vì cái giá đó có thể là sự liêm-chính, nhân-cách của ta. Ta có thể bị cưỡng bách phải ca ngợi một ai đó mà ta không nể trọng.

~ Nghệ-thuật sống, Epictetus - Bản Việt-ngữ của Đỗ Tư Nghĩa ~

SÁCH KHAI MINH TRÂN TRỌNG GIỚI THIỆU