Bản Đồ Tâm Hồn Con Người Của Jung (Tái Bản) - Murray Stein

Một thái độ nhìn nhận với cái Tôi (Ego) như thế nào là hợp lý? Trong tiến trình phát triển tâm lý, Ego đóng vai trò ra sao? Liệu nó có nên trở thành trung tâm vun đắp duy nhất của đời người hay liệu nó có đáng bị chỉ trích như một trở ngại cần bị xóa bỏ trong tiến trình hoàn thiện nhân cách?
Jung, với sự tỉnh táo, sáng suốt và thận trọng vốn có, khi lần dò vào thế giới tâm hồn con người, đã nhìn nhận rất sâu sắc chức năng, vai trò của Ego trong tiến trình cá nhân hóa – tiến trình vận động đến chỗ hoàn thiện của nhân cách. Theo Jung, việc hình thành một Ego cùng Mặt nạ (Persona) là phù hợp để thích ứng với những đòi hỏi của đời sống xã hội/cộng đồng vốn là trọng tâm trong nửa đầu đời người.
Ego là cái tách con người khỏi những sinh vật khác; nó cũng tách một con người cá nhân khỏi những người khác. Nó là tác nhân cá thể hóa trong ý thức con người. Ego tạo tiêu điểm cho ý thức con người và khiến cho hành vi ý thức có tính mục đích và phương hướng. Ego có khả năng làm chủ một khối lượng lớn nội dung trong ý thức và nhào nặn chúng. Nó là một yếu tố liên kết mạnh mẽ và là một nhân tố tổ chức. Bởi vì con người có một sức mạnh như vậy ở trung tâm của ý thức nên họ có thể thống nhất và định hướng những lượng lớn dữ liệu. Một Ego mạnh có thể đạt được và làm chuyển động theo một hướng xác định một khối lượng lớn những nội dung ý thức. Một Ego yếu dễ khuất phục trước những xung lực và những phản ứng xúc cảm, dễ bị phân tán và kết quả là ý thức mất đi sự tập trung và động cơ bền vững.
Ego vận động theo một hướng quan trọng hướng tới sự phân tách và cá nhân hóa. Trong Ego có một chuyển động mạnh mẽ hướng tới sự tự trị, hướng tới một tính “tôi” có thể hoạt động độc lập. Đồng thời một phần khác của Ego, là nơi mà cái Mặt nạ bám rễ, vận động theo một hướng đối lập, hướng tới sự liên hệ và thích ứng với thế giới bên ngoài. Đó là hai khuynh hướng đối lập trong Ego - một nhu cầu phân tách và độc lập về một phía và một nhu cầu liên hệ và gắn bó về phía kia. Chuyển động của Ego hướng tới liên hệ và thích nghi với môi trường hiện tại nhằm tìm kiếm sự đảm bảo cho sự sinh tồn, chuyển động này sẽ tạo cơ hội cho Mặt nạ chi phối.

Tuy nhiên, Cá nhân hóa là một quá trình rộng lớn hơn sự phát triển của Ego và Mặt nạ. Đây mới chỉ là một bước trong quá trình đưa tới những bước phát triển xa hơn của ý thức và cuối cùng là sự hòa nhập và thống nhất của nhân cách nói chung. Sự phát triển của Ego và Mặt nạ để lại phía sau một lượng lớn những nội dung tâm lí ở ngoài ý thức. Cái bóng (Shadow) chưa được hòa nhập, anima và animus vẫn nằm trong vô thức, và Tự Ngã (self) hầu như không được nhận biết trực tiếp.
Vậy bằng cách nào một người có thể đạt được sự thống nhất tâm lí dẫn tới sự thống nhất những mặt vô thức và ý thức của nhân cách? Một người dù bề ngoài được coi là có một cuộc đời thành công về mặt xã hội, ở trong vẫn có thể đang ở tình trạng bị phân chia, thậm chí hoàn toàn ở trong một trạng thái cổ xưa, hoang sơ.
Sự phát triển của Ego từ vô thức - được thúc đẩy bởi một bản năng mạnh mẽ để tách dần khỏi thế giới nhằm thích ứng hiệu quả hơn với môi trường xung quanh – điều đó dẫn tới một sự tách biệt giữa Ego và cái khuôn vô thức là cội nguồn của nó. Xu hướng của Ego là trở nên phiến diện và tách biệt/cắt rời quá mức. Trước tình trạng này, vô thức bắt đầu “bù trừ” cho thái độ phiến diện đó để tạo sự cân bằng cho tâm thần. Sự bù trừ thường diễn ra bằng giấc mơ.
Những sự bù trừ hằng ngày nhỏ bé tạo thành các cấu trúc và các cấu trúc này đặt cơ sở cho sự phát triển hình xoắn ốc hướng tới tổng thể mà Jung gọi là cá nhân hóa. “những hoạt động bù trừ tách biệt rõ ràng này tự sắp xếp thành một loại đồ án. Dường như chúng gắn bó với nhau và theo nghĩa sâu sắc nhất phụ thuộc vào một mục tiêu chung... Tôi gọi quá trình vô thức biểu hiện tự phát này dưới dạng tượng trưng trong chuỗi dài những giấc mơ là quá trình cá nhân hóa” (Jung).
Giai đoạn nửa sau của cuộc đời, tiến trình cá nhân hóa bao gồm một loại vận động hướng tới sự thống nhất của toàn bộ nhân cách, thay vì hướng tới phân ly để định hình nên cấu trúc vững chắc của Ego như giai đoạn trước đây. Một số mục tiêu đã đạt được nay lại bị nghi vấn về giá trị tuyệt đối của chúng, và điều này dẫn tới việc đánh giá lại những gì đã đạt được cùng việc tìm kiếm xem ý nghĩa sâu hơn của cuộc sống nằm ở đâu.
Năng lượng tâm thần lại đổi dòng. Nhiệm vụ bây giờ là thống nhất Ego với vô thức là nơi chứa đựng cuộc đời chưa sống của con người và những tiềm năng chưa được nhận biết. Dĩ nhiên Ego không thể tự nó thực hiên được quá trình này. Quá trình này cần đến một trung tâm ở lõi sâu hơn, mà Jung gọi là Self – Tự Ngã – cái đã luôn luôn hiện diện nhưng để được biết đến thì cần phải đến môt giai đoạn phát triển cao hơn. Self là một trung tâm vừa mang tính cấu trúc, vừa có tính cách động lực, nó mang một bản chất duy nhất nhưng luôn chuyển động hướng tới thống nhất các mặt đối lập trong tổng thể tinh thần.
Jung viết “vì Tự Ngã không chỉ là một lượng tĩnh hay một hình thức không đổi mà nó là một quá trình (mang tính) động lực. Cũng như vậy thì những người cổ xưa nhận thấy hình ảnh Chúa trong con người không chỉ như một dấu ấn, một loại ấn tượng thiếu sức sống, rập khuôn định hình mà là một sức mạnh tích cực. Bốn sự biến đổi này phản ánh cho một quá trình phục hồi hay đổi mới đang diễn ra, nếu có thể nói vậy, trong chính bản thân tự ngã, và có thể so sánh nó với chu trình biến đổi carbon-nitrogen ở mặt trời khi hạt nhân carbon chiếm lấy bốn proton... và giải phóng chúng khi kết thúc mỗi chu trình đó dưới dạng một tiểu phần alpha. Chính hạt nhân của carbon xuất hiện từ phản ứng thì không đổi, “giống như phượng hoàng ra đời từ đống tro tàn”. Bí ẩn của tồn tại, tức là sự tồn tại của nguyên tử và những phần cấu thành nó có lẽ thực sự nằm ở một quá trình tự đổi mới vô tận, và chúng ta sẽ đi đến kết luận tương tự để giải thích cho sự linh thiêng của các cổ mẫu.” (Jung)
“Tự Ngã giống như một thực thể vũ trụ xuất hiện trong đời sống con người và tự đổi mới nó vô tận qua sự xoay vòng của nó xuyên suốt tâm thần. Có lẽ nó dựa trên các cá thể người để trở nên tự ý thức về mình, để hóa thân trong thế giới ba chiều của không gian và thời gian, và cũng là tự làm mới mình và mở rộng sự tồn tại của nó. Nó tồn tại trong vũ trụ và nằm ngoài tâm thần. Nó sử dụng tâm thần của chúng ta và thế giới vật chất, bao gồm cả cơ thể chúng ta vì những mục đích của nó, và vẫn tiếp tục sau khi chúng ta già đi và chết. Chúng ta cung cấp một ngôi nhà làm nơi cho nó xuất hiện và cư trú, nhưng với sự tự hào của mình và sự tăng quá mức của Ego, chúng ta đã tán thưởng quá nhiều cho tài năng và vẻ đẹp của ngôi nhà ấy.” (Murray Stein - "Bản đồ tâm hồn con người của Jung")