Văn Hóa Nguyên Thủy - E.B.Tylor

Nghiên cứu sâu sắc lĩnh vực tộc người học, khảo cổ và lịch sử văn hóa. Qua đó thấy rõ sự chuyển biến từ trạng thái hoang dã đến văn minh, sự khác nhau giữa các tầng nấc văn hóa và các yếu tố liên quan như: nghi thức, định chế xã hội…

Tác giả: Edward Bernett Tylor

Edward Sapir sinh ngày 26 tháng 1 năm 1884 ở Lauenberg, Prussia (Phổ), nay là vùng Lebork, Ba Lan, trong một gia đình Do Thái chính thống. Năm lên mười, E. Sapir theo gia đình di cư sang Mỹ, sống ở New York. Tại đây, ông là một trong những học sinh xuất sắc nhất trong số học sinh di cư ở New York, từng nhận học bỗng Pulitzer khi mới mười bốn tuổi. Khi vào học Đại học Columbia vào năm 1901, ngành ngữ văn Đức và ngôn ngữ Ấn – Âu, ông chỉ mất ba năm để hoàn thành chương trình cử nhân ngữ văn Đức (1904) và qua năm sau nhận học vị thạc sĩ chuyên ngành này

Nhà nhân loại học văn hóa người Anh, sinh năm 1832 ở khu ngoại ô Kamberwell, London, trong một gia đình tín đồ quaker giàu có.

E.B. Tylor không học đại học nhưng với những đóng góp khoa học của mình, ông đã được bầu làm thành viên của Hội Hoàng gia Anh (tức được phong danh hiệu viện sĩ cao cấp) vào năm 1871, được trao bằng Tiến sĩ danh dự của Đại học Oxford vào năm 1875, trở thành giáo sư đại học đầu tiên của ngành nhân loại học ở Đại học Oxford từ năm 1896 đến 1909 và được phong tước hiệp sĩ vào năm 1812.

E.B. Tylor được coi là đại biểu cho thuyết tiến hóa văn hóa, có những đóng góp đặc biệt đối với nhân loại học và văn hóa . Ông là người đầu tiên định nghĩa khoa học về văn hóa, xây dựng khái niệm văn hóhọca như là một di sản của lịch sử và xã hội. Định nghĩa của Tylor về văn hóa trong công trình Văn hóa nguyên thủy (Primitive Culture, 1871) được trích dẫn hầu hết trong các công trình nghiên cứu về văn hóa.

“Culture, or civilization, taken in its broad, ethnographic sense, is that complex whole which includes knowledge, belief, art, morals, law, custom and any other capabilities and habits acquired by man as a member of society” (Primitive Culture: page 1)

(Văn hóa hay văn minh, theo nghĩa rộng về tộc người học, nói chung gồm có tri thức, tín ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức, luật pháp, tập quán và một số năng lực và thói quen khác được con người chiếm lĩnh với tư cách là thành viên của xã hội – Huyền Giang dịch, trongVăn hóa nguyên thủy, Tạp chí Văn hóa nghệ thuật – Hà Nội, 2001: trang 13).

E.B. Tylor mất năm 1917. Sinh thời ông đã cho in trên 200 công trình, trong đó những công trình quan trọng có những đóng góp đặc biệt như:

- Anahuak: Or Mexico and the Mexicans, Ancient and Modern (Anahuak, hay Mexico và người Mexico cổ đại và hiện đại, 1861): Công trình đầu tay, lúc 19 tuổi, thành quả của chuyến du hành và du khảo quanh xứ Mexico năm 1856, khơi gợi nhiều hướng nghiên cứu về văn hóa tộc người.

- Researches into the Early History of Mankind and the Development of Civilization(Những nghiên cứu chuyên sâu về lịch sử nhân loại thời kỳ đầu, 1865): Công trình gồm một số tiểu luận, đưa ra những kết luận có ý nghĩa quan trọng đối với lịch sử văn hóa thời kỳ chưa có văn tự trên cơ sở so sánh, đối chiếu nhiều sự kiện thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau. Những kết luận ấy như sau:

1. Lịch sử văn hóa cho thấy sự tiến bộ không ngừng từ trạng thái hoang dã nguyên thủy đến văn minh hiện đại.

2. Những sự khác nhau về sinh hoạt của các cư dân và bộ lạc khác nhau trên trái đất không phải là do nguồn gốc chủng tộc, mà do sự khác nhau về những nấc văn hóa đạt được của các xã hội khác nhau.

3. Tất cả các yếu tố văn hóa – từ những phương pháp kỹ thuật và những định chế xã hội đến những trò chơi, những huyền thoại và nghi thức tôn giáo – là sản phẩm hoặc của sự phát minh độc lập, hoặc của sự thừa kế từ tổ tiên, hoặc của sự vay mượn.

Với công trình này, Tylor là người đầu tiên đem lại nhiều phương pháp có hiệu quả cho sự kết nối khoa học giữa các sự kiện của khảo cổ học, tộc người học, folklore v.v.

- Primitive Culture (Văn hóa nguyên thủy, 1871): Công trình được viết năm 1869 và được in năm 1871. Công trình gồm 2 tập, tập đầu Origins of Culture (Nguồn gốc của văn hóa) nghiên cứu về nhiều lĩnh vực thuộc nhân loại học như sự tiến hóa xã hội, ngôn ngữ học và huyền thoại. Tập hai Religion in Primitive Culture (Tôn giáo nguyên thủy) chủ yếu lý giải về tín ngưỡng vật linh (animism).

Công trình gây tiếng vang lớn và đưa Tylor lên hàng những nhà nghiên cứu có uy tín về văn hóa nguyên thủy, là cống hiến quan trọng nhất của Tylor vào kho tàng kiến thức của chúng ta về quá khứ tiền sử của loài người.

- Anthropology (Nhân loại học, 1881): Tổng kết những công trình nghiên cứu riêng rẽ trong khoảng mười năm trước đó, đồng thời cũng bổ sung cho Văn hóa nguyên thủy. Công trình không chỉ bàn về nguồn gốc con người mà còn bàn đến sự phát triển của những yếu tố văn hóa chưa được ông nói tới trong các công trình chính của mình, chẳng hạn kỹ thuật, nghệ thuật… Thuật ngữ anthropology (nhân học/ nhân loại học) ở Tylor có nghĩa hoàn toàn khác với cách hiểu thông dụng thời đó. Với Tylor, anthropology bao gồm không những sự tiến bộ thể chất của con người mà cả sự tiến hóa của văn hóa nữa. Đến nay cách hiểu đó vẫn còn nguyên giá trị và cuốn Anthropology của Tylor vẫn là sách giáo khoa phổ biến nhất ở các trường đại học Anh và Mỹ.