Tủ Sách Đời Người - Việt Nam Phong Tục - Phan Kế Bính

“Tủ Sách Đời Người - Việt Nam Phong Tục” của tác giả Phan Kế Bính là một nghiên cứu công phu, tỉ mỉ những phong tục, tập quán hàng nghìn năm của người Việt, tồn tại bảo lưu trong các quan hệ gia đình, nơi làng xã và trong cộng đồng xã hội. 

Với 47 mục thuộc 3 thiên, tác giả đã diễn giải tỉ mỉ các phong tục tập quán đã hình thành, trở thành lễ nghi, thói quen, quy ước và điều chỉnh hành vi mỗi người dân trong gia đình, họ hàng làng xóm và đời sống cộng đồng. Từ những chuyện gần gũi thiết thân như ăn mặc, kiêng khem… đến những chuyện tôn giáo, chính trị… Những nếp xưa, thói cũ theo từng trang sách mà hiển hiện mang đến cho người đọc những xúc cảm thật trong lành và dung dị. Những hội hè, lễ Tết, giỗ chạp, ma chay, cưới xin… cũng theo đó mà được tái hiện, phục dựng, như đang bày ra trước mắt người đọc, dẫu khoảng cách về thời gian đã gần một thế kỉ.

Đọc tác phẩm này của Phan Kế Bính, chúng ta không chỉ có cơ hội hiểu thêm về phong tục Việt Nam, mà còn được khơi gợi, nghĩ tiếp, nhìn lại và nghĩ lại về phong tục Việt. Cuốn sách đề cao những điều lành mạnh, tốt đẹp mang cốt cách, bản sắc tiêu biểu cần bảo lưu, giữ gìn và mạnh dạn phê phán những quan niệm bảo thủ, hủ tục kìm hãm sự phát triển của cá nhân, xã hội trên đường đi đến văn minh, hội nhập.

Cuốn sách “Tủ Sách Đời Người - Việt Nam Phong Tục” do Omega+ xuất bản được đối chiếu so sánh với các ấn bản qua các thời kỳ, có bổ sung hệ thống chú thích, hình ảnh minh họa giúp ấn bản trở sinh động, dễ hiểu hơn. Hình minh họa trong sách sử dụng tranh của họa sĩ Ngô Mạnh Quỳnh được lấy từ các cuốn TONKIN: paysages et impressions (1944), Làng Việt Nam cũ và mới (cổ động cải lương hương tục) (1944) cùng một số tranh lụa tơ tằm thủy mặc sáng tác trong giai đoạn 1980-1990.

Tác phẩm nằm trong mảng Phong tục – Lối sống thuộc Tủ sách Đời Người – Tinh tuyển cho người Việt. Là tủ sách cơ bản trong mọi gia đình Việt dành cho mọi thế hệ độc giả.

Trích đoạn hay trong sách "Tủ Sách Đời Người - Việt Nam Phong Tục"

1. Xét cái tục ta, sinh ra con ai cũng biết thương, biết mến, biết chăm chỉ nuôi nấng, dạy dỗ cho con nên người, nâng như nâng trứng, hứng như hứng hoa, thực là hết lòng hết dạ. Loài người cũng nhờ tính ấy mà bảo tồn được chủng loại cho mỗi ngày một sinh sôi nẩy nở thêm ra, thì lòng nhân từ ấy rất là hay lắm. Nhưng chỉ hiềm ta khi xưa chưa hiểu cách vệ sinh trong khi sinh sản, nào nằm than, uống nước tiểu, rất là một cách làm cho sinh bệnh, không trách đàn bà ta nhiều người hay sinh ra hậu sản mà ốm mòn. Đến lúc nuôi con, thì lại hay tin những điều nhảm nhí, không có bậc triết học nào mà triết hết được những sự huyền hồ ấy. 

2. Đến lúc con lớn thì lại lo thay cho con quá. Mà nào lo có ra lo, lo những ngôi thứ trong làng, lo những danh phận vô ích. Chớ nào có lo cho con nên một bậc người gì, hay là thành được một nghề gì đâu. Cái lo lắng ấy, hẳn sinh ra lười biếng, hay ăn chơi. Cho nên lắm người đời cha mẹ hàn gắn chắt chiu, làm nên giàu có, mà đến đời con thì chỉ ăn chơi chỉ phá, chẳng bao lâu mà lại hết nhẵn như không.

3. Dâu gia không có tình thâm nghĩa trọng với nhau gì mấy, nhưng vì con mà sinh ra tình nghĩa, thì thương yêu con bao nhiêu nên quý trọng đến dâu gia bấy nhiêu. Còn như con cái chẳng ưa nhau, về nhà thêm đặt lời này tiếng khác thì nên cho là kẻ non người trẻ dạ, mắng bảo cho con, chớ đừng nghe lời con mà sinh ra mếch lòng người lớn.

4. Vả lại dâu gia cũng tất là người đồng thanh đồng khí với mình, xưa nay cũng hẳn đã thân thiết với nhau, mà dẫu chưa biết nhau bao giờ nhưng chắc cũng là xứng đáng với mình, thì mình có lẽ nào vì lời con mà bỏ tình cũ được.

5. Lạ gì mẹ chồng nàng dâu, có tài nào mà giữ cho khỏi điều này tiếng nọ, mà nghề con gái bù lu bù loa, ít xít ra nhiều, có điều gì mà chẳng về mách với mẹ. Đàn bà lại hay nhẹ dạ, thấy con khóc nức nở là thương. Đàn ông lại hay nghe vợ, nghe vợ nói thì cho là thực, rồi nhân thế mà dâu gia oán ghét nhau. Vậy không nên nghe lời con làm gì, thì nghĩa mới trọn thủy chung.

6. Trừ tà trị bệnh là một việc rất vô lý, chẳng qua là kẻ ngu xuẩn bày đặt ra mối dị đoan, mà lừa dối những bọn vô tri vô thức, để làm nghề kiếm ăn mà thôi.

7. Thôi chẳng kể gì chuyện ma quỷ, triết lý mà nói với người ngu xuẩn cũng như nước đổ lá khoai mà thôi. Hãy cứ xét ngay một lẽ hiển nhiên thì biết: Người phàm trần ta, đã gọi là người chính đính, hồ dễ đã ai bạ việc gì cũng đến cầu cạnh được chưa? Huống chi đức Thánh Trần là một bậc đại anh hùng, lúc sinh tiền, ngài ba lần phá giặc Nguyên, uy danh lừng lẫy trời nam đất bắc. Có lẽ nào ngài khi mất lại làm nghề nhơ nhuốc, chui vào những nơi lều tranh túp cỏ, chữa thuốc cho bọn đàn bà hậu sản, ốm tê, để kiếm cái lễ thủ lợn mâm xôi hay sao?

8. Đã đành rằng lượng Thánh đại từ đại bi, chẳng quản gì kẻ sang người hèn, đã cầu khẩn đến ngài thì ngài cũng sẵn lòng cứu cho chăng đi nữa thì ngài thiếu gì binh tướng bộ hạ, làm chi mà chẳng bắt nổi vài con tà, hà tất phải nhờ đến chú thanh đồng, hò hét quát tháo, đập đánh tra hỏi, rồi tà ma mới chịu xưng tội, thế ra bộ hạ của ngài lại không đắc lực bằng chú thanh đồng hay sao?

Câu quote hay trong sách "Tủ Sách Đời Người - Việt Nam Phong Tục"

• Cái tục cũ truyền nhiễm đã lâu, không dễ mà một mai đổi ngay được. Muốn đổi thì phải lựa dần dần, trước hết phải xét điều gì quá tệ mà bỏ bớt đi, rồi lâu lâu mới đem cái tục hay mà bổ hết cho các tục dở. Còn tục gì hay mà là quốc túy của ta thì cứ giữ lấy.

• Tục gì cũng vậy, phải trải lâu tháng lâu năm mới thành được, mà trong những tục ấy cũng có tục hay, cũng có tục dở. Duy chỉ bởi tai mắt người đã quen, lòng người đã tín dùng, thì dẫu có người biết là dở mà cũng không sao đổi ngay đi được.

• Người ta không biết trọng cái thực lực mà muốn trông cậy về cái vận may, thì chí khí cũng đã kém rồi, huống chi là cái may cũng không mấy khi được gặp.

• Thời này là thời buổi đua ganh, càng đi được nhiều nơi xa thì càng trải biết, càng khôn ngoan. Có khôn ngoan thì mới đứng được với đời. Vậy thì giá có thể đi đâu được cũng nên đi, chớ không nên quản xa xôi gì hết.

Ý nghĩa bìa sách "Tủ Sách Đời Người - Việt Nam Phong Tục"

1. Màu nâu gỗ chủ đạo khiến tổng thể không gian trở nên sống động với đường nét sắc sảo, màu sắc ấm áp, gần gũi với không gian, nếp nhà xưa của người Việt. 

2. Hình ảnh trung tâm lấy bối cảnh buổi diễn xướng ca trù, trong đó có ca nương đang nhịp phách, có các kép nam chơi đàn đáy phụ họa, nhịp trống chầu. Ca trù vốn là một hình thức diễn xướng âm nhạc cổ truyền thuần chất Việt Nam được tôn vinh là di sản phi vật thể, gần đây được khơi lại trong đời sống hiện đại như một hình thức âm nhạc – nghệ thuật đặc sắc của người Việt.

3. Không gian buổi diễn xướng như một bức tranh sơn mài hoàn chỉnh, được điểm xuyết thêm bằng lư trầm, chiếc lộc bình thường được trưng trong không gian nhà xưa, chậu cúc cổ, rèm vải rủ… Tổng thể tranh bìa biểu trưng cho không gian truyền thống, những thói quen sinh hoạt văn hóa, nếp sống, phong tục tập quán tốt đẹp của người xưa.