KHOA HỌC VÀ CUỘC SỐNG

Vẫn có gì đó về chính con người Hawking mà bạn muốn biết, và giờ ông trả lời nốt, trước khi lên bày trò vui đâu đó giữa các vì sao.

Hình ảnh Stephen Hawking trên chiếc xe lăn với màn hình máy tính thường trực phía trước đã quen thuộc với nhiều triệu người trên khắp thế giới trong hàng thập kỷ, cũng là hình ảnh của một thiên tài tàn tật điển hình nhất, biểu tượng của sự đam mê và lòng dũng cảm, là nguồn cảm hứng bất tận với tất cả những ai yêu cuộc đời này, yêu vũ trụ này.

Hawking nổi tiếng không chỉ vì các công trình vật lý lý thuyết kiệt xuất, mà còn vì ông là người viết sách khoa học đại chúng siêu thành công. Hẳn bạn đã đọc cuốn Lược sử thời gian (A Brief history of time), cuốn sách bán chạy nhất mọi thời đại. Cũng có thể bạn đã đọc cả các cuốn khác của Hawking, được xuất bản khi ông còn sống, như Bản thiết kế vĩ đại (The Grand design), hay series sách trẻ em mang tiêu đề George. Với lối viết giản dị, logic và dí dỏm, sách khoa học đại chúng của Hawking rất dễ hiểu, hấp dẫn và hữu ích.

Tuy nhiên, có gì đó về chính con người Hawking mà bạn muốn biết, nhưng chưa tìm thấy trong các cuốn sách này. Làm thế nào Stephen Hawking có thể sống đến 76 tuổi, sống rất hiệu quả và vui vẻ, khi mà năm 21 tuổi đã bị các bác sĩ phủi tay vì mắc trọng bệnh vô phương cứu chữa? Bằng cách nào một Hawking bất động trên xe lăn lại có thể vun đắp một gia đình hạnh phúc với ba đứa con mạnh giỏi? Làm thế nào một người đến nói cũng phải cậy nhờ máy tính lại có thể hợp tác rộng rãi và hiệu quả với nhiều đồng nghiệp trong và ngoài nước? Làm thế nào một người mất khả năng vận động lại đã “vận động” mạnh mẽ và tiên phong trong đấu tranh vì hạnh phúc và tương lai của nhân loại? Và vân vân...

Cảm ơn Stephen Hawking vì ngay khi nói lời tạm biệt nhân gian để về cõi vĩnh hằng, ông vẫn kịp để lại cho cuộc đời này một cuốn sách tuyệt vời, Trả lời ngắn gọn những câu hỏi lớn (Brief answers to the big questions) (*). Như chính tiêu đề, cuốn sách là phần trả lời của Hawking trước các câu hỏi lớn. Một số trong đó liên quan trực tiếp tới các nghiên cứu của Hawking (Có chăng Thượng đế? Mọi sự đã khởi đầu như thế nào? Liệu chúng ta có thể dự đoán tương lai? Bên trong lỗ đen có gì? Du hành thời gian có khả thi không? Chúng ta định hình tương lai như thế nào?), số còn lại không bén rễ trong nghiên cứu của ông nhưng là những vấn đề mang hơi thở thời đại mà ông rất quan tâm (Chúng ta sẽ sống sót trên Trái đất? Có chăng dạng sống thông minh khác trong vũ trụ? Chúng ta có nên chinh phục không gian? Trí tuệ nhân tạo sẽ thông minh hơn chúng ta?).

Dù thuộc lĩnh vực nào, những câu hỏi lớn đó đều được tác giả luận bàn sâu sắc, nhân văn, sáng tạo, thêm chút hài hước. Đó có thể ví như các món chính trong bữa tiệc sách cuối cùng của Hawking.

Nhưng các món phụ trong bữa tiệc này cũng đều rất mới và rất tuyệt, đánh trúng “khẩu vị của thực khách”. Đầu tiên là tự truyện của tác giả dưới tiêu đề Vì sao chúng ta cần đặt ra những câu hỏi lớn. Trước khi giã từ cuộc đời, người ta thường cởi mở những gì vốn giữ kín nơi đáy lòng. Điều này cũng đúng với Hawking. Tự truyện như một video đầy đủ và sinh động về cuộc đời ông, từ những bước ngoặt đau đớn hay dũng cảm đến những suy nghĩ bất chợt hay chín muồi. Đây rồi, một Stephen rất đời thường, rất tự nhiên, đằng sau tấm màn “nhà khoa học nổi tiếng nhất thế giới”. Qua đó, ta ngộ ra cội nguồn sức mạnh của CON NGƯỜI đặc biệt này.

Món phụ thứ hai lay động trái tim “thực khách” là Lời kết của Lucy Hawking (con gái của Stephen Hawking và là đồng tác giả với ông trong loạt sách dành cho trẻ em). Ta chia sẻ cảm giác của Lucy bé nhỏ khi thấy người lạ trên phố nhìn chằm chằm ba bố con: Hawking ngồi trên xe lăn và hai con đầu tóc rối bù chạy bên cạnh vừa tranh thủ ăn kem. Ta ngưỡng mộ một Hawking 75 tuổi tê liệt toàn thân trừ vài cơ ở mặt vẫn ngày ngày đúng giờ trang phục chỉnh tề lên cơ quan làm việc. Ta lây phần tự hào của Lucy khi cô kể rằng cha mình yên nghỉ giữa hai thiên tài, Isaac Newton và Charles Darwin và rằng, khi cha cô vừa nằm xuống, tiếng nói của ông đã được phát đi bằng kính viễn vọng radio đến một lỗ đen.

Cuốn sách còn có lời giới thiệu đầy gợi mở của GS Kip Thorne, bạn thân của Hawking và là một trong ba người nhận giải Nobel vật lý 2017. Eddie Redmayne, người đóng vai Hawking trong phim The Theory of Everything, cũng viết lời tựa của cuốn sách, trong đó anh kể về những khó khăn để thể hiện được một Hawking “hài” như bức ảnh Einstein với cái lưỡi lè ra, “uy” như người điều khiển rối trong lá bài Joker và “sao” (nổi tiếng) như ngôi sao điện ảnh huyền thoại James Dean.

Stephen Hawking đã rời xa hành tinh chúng ta hơn hai năm trước, nhưng ông cùng với những cuốn sách tuyệt vời của mình vẫn đang hiện hữu. Và, như Barack Obama đã nói, chắc là giờ này Hawking đang bày trò vui đâu đó giữa các vì sao. ■

NGUYỄN VĂN LIỄN/ TTCT

(*): Đặt sách Trả lời ngắn gọn những câu hỏi lớn tại đây