Lịch Sử Hội Sách Frankfurt - Peter Weidhass

Ngay đúng thời điểm này, có lẽ chưa khi nào ngành xuất bản của chúng ta lại bùng nổ nhiều hội sách đến như vậy. Trong suốt hai tháng vừa qua, chúng tôi liên tục nhận được lời mời tổ chức hội sách, tọa đàm, thảo luận văn hóa đọc từ các tỉnh, các trường Đại học, các trường phổ thông, các cơ quan bộ ngành… Trong không khí “hân hoan hồ hởi” chưa từng thấy đó của ngành sách, tôi vẫn ấp ủ một câu hỏi: Thế nào là một hội sách? Đâu là lẽ tồn tại của một hội sách? Một câu hỏi đã nhen lên nhiều tháng qua và thậm chí chúng tôi đã thử tìm đáp án bằng hành động nhưng rồi vấp phải vô vàn vướng mắc từ thực tế.

Quay trở lại cuốn sách, tôi đã đọc với hai tâm thế: tâm thế của một người đọc bình thường vốn hứng thú với các chiều kích khác nhau của lịch sử, và thứ hai là tâm thế của một người trong ngành xuất bản. Cả hai khía cạnh đều thú vị vô cùng, nhưng có lẽ sự đồng cảm của một người trong cuộc khiến khía cạnh thứ 2 có phần lấn át. Thật ngạc nhiên rằng những ghi chép đầu tiên về sự hiện diện của Frankfurt như một khu giao thương đã có từ năm 1047, và tài liệu thực sự về “hội chợ” xuất hiện năm 1150. Ngay trước kỉ nguyên Gutenberg, các hoạt động trao đổi bản thảo viết tay đã diễn ra tấp nập ở đây! Nhìn trong bối cảnh rộng lớn hơn, sự xuất hiện và thành công của một hội sách như Hội sách Frankfurt trước hết xuất phát từ địa lý: đây là vùng đất hội tụ các đặc điểm địa chính trị phù hợp để trở thành một trung tâm thương mại lớn của châu Âu, với các tuyến đường giao thương quan trọng (đường bộ, đường sông…); đây còn đóng vai trò là một trung tâm của tri thức châu Âu, nơi các dòng tư tưởng của các thời kỳ chảy qua mạnh mẽ. Nói một cách văn hoa, lịch sử hội sách Frankfurt cũng giống như một dòng sông phản chiếu dòng chảy của các thời kỳ lịch sử, tư tưởng, văn hóa, chính trị của châu Âu, đặc biệt từ dấu mốc chính thức thế kỉ 15 đến nay. Nhưng trên hết, nó phản chiếu chính lịch sử xuất bản của toàn bộ châu Âu, từ bước chuyển của thời kỳ Trung cổ, qua các thời kỳ Phục hưng, Khai minh đến bức tranh hiện đại ngày nay…

Ở phương diện lịch sử xuất bản, có thể rút tỉa một vài quan sát sơ lược như sau:

- Ở câu chuyện Hội sách Frankfurt có thể nhìn thấy quá trình tiến hóa (trong sự giằng co xung đột liên tục giữa cái cũ và cái mới, giữa truyền thống và sự cách tân...) của các phương thức vận hành kinh doanh trong ngành xuất bản:

Ban đầu (Từ thời trung cổ), hội sách thu hút các nhà buôn sách vì việc bán sách chỉ được chấp nhận trong khuôn khổ hội sách, việc mua và bán sách giữa các kỳ hội chợ bị cấm; và nguyên tắc quan trọng này đã chi phối hoạt động kinh doanh sách, đưa lại một vị trí đặc biệt cho Hội sách Frankfurt.

- Sau đó, sự chuyển đổi từ buôn bán định kỳ sang giao dịch liên tục dần diễn ra như một xu thế tất yếu, bất chấp những người muốn duy trình phương thức cũ đã tìm cách bắt bớ và có những quy kết đạo đức với những người phá vỡ các nguyên tắc này. Đây là một phần lý do dẫn tới sự sự thoái trào Hội sách FF trong thế kỉ 18

- Trong lịch sử đó, cũng diễn ra một sự chuyển đổi quan trọng khác về mục đích của hội sách: Từ chỗ là nơi mua bán các ấn bản sách in – mà trước kỉ nguyên Gutenberg là các bản thảo viết tay (giao dịch giữa các Nhà xuất bản và các nhà buôn) => theo thời gian, chuyển đổi thành nơi giao dịch bản quyền giữa các tác giả và các đơn vị xuất bản, và giữa các đơn vị xuất bản với nhau => dần phát triển thành một trung tâm quốc tế khổng lồ, nơi không chỉ bao gồm các hoạt động mua bán cụ thể, mà quan trọng hơn, nơi để trao đổi thông tin, nắm bắt xu hướng, một kiểu workshop để sáng tạo và thực hiện các dự án sách, một “trung tâm định hướng”, và cũng là “chong chóng gió” để nhận ra các xu hướng… Hơn thế, Hội sách FF trở thành nơi thao diễn quyền lực mềm của các quốc gia, thông qua các hoạt động trưng bày giới thiệu văn hóa các nước. Sự tiến hóa từ chỗ chủ đề theo năm dựa trên các vấn đề thời sự nóng hổi nhất, cho đến chủ đề theo nền văn hóa của các quốc gia tham dự….

Lịch sử một hội sách đã trở thành tấm kính vạn hoa phản chiếu lịch sử của ngành xuất bản, lịch sử của kĩ thuật in ấn, của chính trị, văn hóa, học thuật, tư tưởng châu Âu nói riêng và thế giới nói chung. Trong toàn bộ câu chuyện đó, sách hiện diện như một sản phẩm văn hóa đặc biệt kiến tạo nên diện mạo tinh thần của châu Âu nói riêng và thế giới nói chung.