Khái lược văn minh luận - Fukuzawa Yukichi

Khái lược văn minh luận là cuốn sách đặc biệt quan trong của Fukuzawa Kukichi – nhà tư tưởng của cuộc Canh Tân Minh Trị để hình thành nên đất nước Nhật Bản hiện đại. Fukuzawa Kukichi nêu những kiến giải của ông về văn minh hiện đại hầu như đối lập với lối tư duy thủ cựu Nho giáo của Nhật Bản lúc bấy giờ. Từ đó, ông trình bày mọi suy nghĩ về tiến trình phát triển của người Nhật để trở thành một quốc gia, một dân tộc văn minh. Và theo ông, độc lập quốc gia là mục tiêu, và văn minh hiện tại của nước Nhật là cách thức để đạt được mục tiêu đó. (Lời giới thiệu – Nhật Chiêu)

Fukuzawa Yukichi viết cuốn sách này năm 1875, gần 10 năm sau khi công cuộc Minh Trị Duy tân bắt đầu ở Nhật. Đó là giai đoạn người Nhật vẫn phải đương đầu với những chống đối trong nước, với nhiều người thuộc phe có tinh thần bảo thủ muốn duy trì thể chế và nhất là văn hóa truyền thống lâu đời. Nhận thức được những khó khăn đó, Fukuzawa Yukichi tin rằng, cần lí giải rõ hành trình mà nước Nhật Bản phải đi để tạo dựng nền văn minh mới, nền văn minh hiện đại của một quốc gia hiện đại. Cả cuốn sách đề cập đến tiến trình này dưới nhiều yếu tố như thiết chế, việc học tập, thương mại, ông mô tả văn minh như một dòng chảy tất yếu của loài người. Xuyên suốt cuốn sách, ông đề cập những yếu tố cơ bản của nền văn minh: đó là khai sáng, tự do, công bằng và những điều tốt đẹp cho xã hội.

Điểm cốt lõi của tác phẩm mà Fukuzawa hướng tới là những gì nước Nhật cần làm để trở thành một quốc gia văn minh, những thay đổi thể chế, chính sách quốc gia, ước muốn độc lập thực sự cả về thương mại, kinh tế và tư tưởng là mục tiêu cao cả nhất. (Lời giới thiệu – Nguyễn Cảnh Bình).

Cuốn sách này dành cho tất cả những ai muốn tìm hiểu về hành trình phát triển văn minh của đất nước Nhật Bản. Hơn thế nữa, nó như một cuốn sách ‘nhập môn’, một cuốn ‘sách giáo khoa’ dành cho tất cả chúng ta, những con người vẫn đi tìm kiếm tinh thần ‘văn minh’ cho đất nước và chính bản thân mình.

Điểm nổi bật của cuốn sách so với các cuốn sách khác cùng nội dung/chủ đề trên thị trường: một cuốn sách không viết về một đất nước Nhật Bản đáng ngưỡng mộ, mà là một cuốn sách, giúp chúng ta có câu trả lời, tại sao lại có đất nước Nhật Bản hiện đại như ngày nay. Tất cả nằm ở ‘tinh thần văn minh’ của một dân tộc.

Hành trình phát triển văn minh của một dân tộc

Trong thế kỷ 19, từ một quốc gia lạc hậu, Nhật Bản đã chuyển mình vươn lên thành một quốc gia hiện đại nhờ cuộc Canh Tân Minh Trị Nhật Bản. Nhà tư tưởng chính trong công cuộc canh tân này là Fukuzawa Yukichi và bạn đọc Việt Nam đã biết đến ông qua các tác phẩm Khuyến học và Phúc Ông tự truyện. Nhưng vẫn còn có một tác phẩm hết sức quan trọng khác mà nhiều người coi là tác phẩm quan trọng nhất của ông giờ đây đã đến tay độc giả Việt NAm, đó là Khái lược văn minh luận. Tôi xin phác qua vài điểm về ba tác phẩm trên.

Khuyến học là cuốn sách được viết để cổ vũ người dân Nhật Bản phát triển tinh thần độc lập thông qua việc học tập và rèn luyện, để trở thành công dân tốt, có tinh thần tự lực, từ đó làm nền tảng cho một quốc gia văn minh và độc lập. Còn Phúc Ông tự truyện là hồi ký của Fukuzawa Yukichi, kể về hành trình của ông từ một samurai cấp thấp, rồi nhờ may mắn và nỗ lực mà được tiếp xúc sớm với văn minh phương Tây, thông qua sách báo và những chuyến đi thăm châu Âu và Mỹ; rồi trở thành một người vận động không mệt mỏi cho quá trình hiện đại hóa Nhật Bản thông qua các hoạt động mạnh mẽ như dịch thuật, xuất bản và viết sách, thôi thúc người Nhật cải cách, thành lập trường Đại học Keio để tiếp thu văn minh hiện đại và đào tạo ra những nhà lãnh đạo tương lai.

Khái lược văn minh luận là một tác phẩm quan trọng nhất của Fukuzawa Yukichi nhưng ít được biết đến ở Việt Nam. Tác phẩm này được Fukuzawa Yukichi viết và xuất bản năm 1875, trong đó trình bày những đặc điểm và sự phát triển của văn minh các quốc gia châu Âu, nêu những điểm khác biệt và những sự lạc hậu của người Nhật. Cuốn sách này được ông viết dựa theo cuốn sách Lịch sử văn minh châu Âu [General History of Civilization in Europe] của François Guizot (xuất bản năm 1829, Fukuzawa đọc ấn bản năm 1842) và Lịch sử văn minh Anh quốc [History of Civilization in England] (1857, 1861) của Henry Thomas Buckle, cuốn sách rất nổi tiếng vào thời điểm Fukuzawa có mặt ở London.

Fukuzawa Yukichi viết cuốn sách này năm 1875, gần 10 năm sau khi Minh Trị Duy Tân bắt đầu ở Nhật. Đó là giai đoạn người Nhật vẫn phải đương đầu với những chống đối trong nước, với nhiều tinh thần bảo thủ muốn duy trì thể chế và nhất là văn hóa truyền thống lâu đời. Nhận thức được những khó khăn đó, Fukuzawa Yukichi tin rằng, cần lí giải rõ hành trình mà nước Nhật Bản cần phải đi để tạo dựng nền văn minh mới, nền văn minh hiện đại của một quốc gia hiện đai. Cả cuốn sách đề cập đến tiến trình trên dưới nhiều yếu tố như thiết chế, việc học tập, thương mại, ông mô tả văn minh như một dòng chảy tất yếu của loài người.Xuyên suốt cuốn sách, ông đề cập những yếu tố cơ bản của nền văn minh: đó là khai sáng, tự do, công bằng và những điều tốt đẹp cho xã hội.

Điểm cốt lõi của tác phẩm mà Fukuzawa hướng tới là những gì nước Nhật cần làm để trở thành một quốc gia văn minh, những thay đổi thể chế, chính sách quốc gia, ước muốn độc lập thực sự cả về thương mại, kinh tế và tư tưởng là mục tiêu cao cả nhất. Những đóng góp của Fukuzawa Yukichi vào quá trình hiện đại hóa Nhật Bản thật đồ sộ và lớn lao. Không chỉ dịch sách, viết sách, Fukuzawa Yukichi còn thành lập diễn đàn thảo luận mang tên Mita, khuyến khích mọi người thảo luận, chia sẻ thông tin, quan điểm. Ông cũng thành lập Câu lạc bộ Kojunsha, một câu lạc bộ của giới tinh hoa đầu tiên của Nhật.

Đáng ngạc nhiên là ông giữ khoảng cách với Phong trào đấu tranh cho quyền con người ở Nhật khi đó, và cũng không khuyến khích người dân quá tập trung vào tranh luận các vấn đề cụ thể mà hướng mọi người vào việc chia sẻ quan điểm, thông tin. Với tất cả những đóng góp đó, ngày nay, Fukuzawa Yukichi được coi là “người cha” của nước Nhật Bản hiện đại.

Nhân dịp kỷ niệm 150 năm ngày cuộc Minh Trị Duy Tân được tiến hành ở Nhật bản (vào ngày 3 tháng 1 năm 1868, chính quyền mới do Thiên hoàng Minh Trị bổ nhiệm được thành lập thay thế cho chế độ Mạc phủ Tokugawa), đánh dấu buổi bình minh mới của một nước Nhật Bản mới, một nước Nhật Bản hiện đại, văn minh và khai sáng, chúng tôi tiến hành xuất bản cuốn sách này với mong muốn người Việt Nam hiểu rõ hành trình phát triển văn minh của một quốc gia và những tư tưởng cội nguồn của công cuộc này. Đây là bản dịch của dịch giả Nguyễn Đỗ An Nhiên, một nhà nghiên cứu trẻ đang sống và làm việc tại Nhật Bản. Tôi muốn mạn phép so sánh, nếu Khuyến học nói về hành trình của một con người, của một cá nhân, thì Khái lược văn minh luận là dành cho một dân tộc, một quốc gia.

Cũng trong cuốn sách này, chúng tôi có đưa vào bài luận thuyết nổi tiếng nhất và cũng gây nhiều tranh cãi nhất của Fukuzawa Yukichi là Thoát Á luận do anh Nguyễn Đức Hùng, một người bạn cũ lâu năm, từng cùng tôi thành lập Nhóm dịch trẻ những năm 2002-2004 và Kuriki Seiichi dịch. Thoát Á luận thôi thúc người Nhật rời khỏi văn minh phương Đông, rời khỏi châu Á (về tinh thần) không cần chờ đợi sự phát triển của Trung Quốc và Hàn Quốc để gia nhập vào các cường quốc văn minh của thế giới.

Xin trân trọng giới thiệu với các bạn cuốn sách có ý nghĩa vô cùng lớn lao này.

Hà Nội, tháng 12 năm 2017