Hội Kín Xứ An Nam - Georges Coulet

Cuốn sách là một nghiên cứu kinh điển về hội kín ở xứ An Nam, cùng với nhiều câu chuyện, sự kiện, tình tiết bí mật thường không được nhắc trong sách Sử chính thống. Khởi từ sự bất ngờ và ngỡ ngàng của người Pháp về chuỗi sự kiện mưu loạn bạo động diễn ra ở khắp 3 kỳ vương quốc An Nam kéo dài từ cuối thế kỷ 19 đến trước năm 1930 (có dẫn ở phần “Dẫn nhập”); đặc biệt là sự kiện 1913 ở Chợ Lớn (Phan Xích Long và các huynh đệ) và vụ Khám Lớn Sài Gòn năm 1916, không hiểu làm thế nào mà tại cùng một thời điểm, ở khắp nơi trên toàn cõi Nam kỳ lại đồng loạt bùng nổ khởi nghĩa. Đào sâu nghiên cứu, tác giả Coulet nhận ra đây không thể là ngẫu nhiên, là sự bột phát của đám đông quần chúng mà phải có sự sắp xếp và tổ chức tinh vi. Từ đây mà ông tìm kiếm để bóc tách, hòng tìm hiểu về hội kín.

Bắt đầu từ việc tìm hiểu văn bản luật qua các bộ luật xưa cũ phong kiến, ông nhận ra ngay cả các triều đình phong kiến cũng “đụng độ” các hội kín. Sự cẩn trọng tỉ mỉ được các nhà lập pháp dựng lên để chống lại các hội kín chứng tỏ rằng những hội như vậy luôn tồn tại ở An Nam

Theo lời tác giả, “công trình này sẽ cố gắng chứng minh bằng cách phân tích các yếu tố phép thuật, tín ngưỡng và đời thường được tìm thấy trong tất cả các hội kín An Nam, rằng hội kín của người An Nam là một hiện tượng xã hội, chính xác trong bản chất và được định rõ qua những biểu hiện. Tất cả hội kín trên đất An Nam đều bao hàm yếu tố:

1. Phép thuật qua các biểu tượng,

2. Tín ngưỡng qua các nghi lễ và điều lệ,

3. Đời thường bởi tổ chức thực tế.

Sự kết hợp mật thiết của ba yếu tố trên tạo nên một tổng thể hài hòa và một ‘thực thể xã hội’ mạnh mẽ sống động.”

Đặc biệt, trong tác phẩm của mình, Coulet không chỉ khảo cứu về các hội kín theo kiểu Thiên Địa hội ở An Nam mà còn đề cập đến nhiều tổ chức bí mật khác. Riêng về phong trào hội kín ở An Nam, Coulet đã tỏ ra rất công phu trong việc biên soạn. Tuy nhiên, tài liệu của Coulet cũng có một số hạn chế. Xuất phát từ cách nhìn của một học giả thực dân, Coulet đã quy cho các cuộc khởi nghĩa chống Pháp là các “hoạt động nổi loạn”. Mặt khác, dường như Coulet quá nhấn mạnh yếu tố tôn giáo, thần bí trong các hội kín mà chưa đánh giá đúng mức khía cạnh dân tộc của phong trào. Nhưng, xét ở giá trị sử liệu, tác phẩm đã cung cung cấp cho người đọc nhiều tư liệu quý về cách tổ chức, lề lối hoạt động, thành phần tham gia… của các hội kín trên vùng đất này. Các tác giả về sau khi nghiên cứu về hội kín ở An Nam đều trích dẫn tác phẩm của Coulet. Có thể nói, đây là nguồn tư liệu có giá trị tham khảo cao, rất hữu ích đối với người nghiên cứu và bạn đọc.

SÁCH CÙNG CHỦ ĐỀ

Tâm Lý Dân Tộc An Nam - Paul Giran

Để hiểu được những sự kiện gây tranh luận trong xã hội Việt Nam hiện tại, bạn có thể tìm thấy câu trả lời ít nhiều trong “Tâm lý dân tộc An Nam”, dù cho tác phẩm đã được viết ra từ thế kỷ trước.

Công trình nghiên cứu “Tâm lý dân tộc An Nam” (Psychologie du Peuple annamite) được Paul Giran – một quan chức cai trị thuộc địa Pháp, xuất bản vào năm 1904 sau hơn ba năm thu thập và tích lũy quan sát ở Đông Dương, để phục vụ công cuộc thực dân của nước Pháp trên đất An Nam.

Ông cho rằng, “để cai trị tốt một dân tộc, trước tiên phải học hỏi tìm hiểu; và biết rõ về nó, phải thấu đáo tâm hồn, thần minh của họ.”

Trong công trình của mình, Paul Giran đề xuất một nghiên cứu về dân tộc An Nam; “để khám phá những sức mạnh sâu kín của đời sống cộng đồng hoặc riêng tư; rút ra các nguyên tắc tối thượng chi phối việc thành lập các thiết chế xã hội hoặc chính trị; phân tích mọi ảnh hưởng mạnh mẽ đã định hình nên lịch sử và sự tiến hóa của nó.” Hai nguyên nhân chính, theo Paul Giran, đã góp phần vào sự hình thành bản sắc dân tộc An Nam: chủng tộc và môi trường, đó cũng là đối tượng mà công trình này tập trung khảo sát.

Để hiểu thấu đáo “tâm hồn và thần minh” của người An Nam, Paul Giran, cũng như nhiều đồng nghiệp của ông, đã thâm nhập và sinh sống để học ngôn ngữ và hiểu người bản xứ. Qua đó, khắc họa nên đặc điểm quốc gia, sự tiến hóa lịch sử, trí thông minh, xã hội và chính trị An Nam; tất cả nhằm phục vụ cho công cuộc thực dân của nước Pháp.

Như vậy, 115 năm (1904-2019) đã qua đi kể từ thời điểm tác phẩm được xuất bản. Một thế kỷ, với rất nhiều sự kiện, trở thành một quãng độ thích hợp cho sự nhìn nhận của người Việt Nam hiện đại về quá khứ của chính dân tộc mình, để cố gắng hiểu hơn về ông cha mình và những gì đã xảy ra trong quá khứ.

Sự thấu hiểu có được không chỉ thông qua tài liệu của người Việt mà còn qua “lăng kính” nhìn nhận của người Pháp đương thời, mà dù muốn hay không, đã gắn kết, trên một số phương diện, vào số phận Việt Nam thế kỷ XX.

Giới thiệu “Tâm lý dân tộc An Nam” trong “Tủ sách Pháp ngữ – Góc nhìn sử Việt”, chúng tôi mong muốn gửi đến độc giả một tài liệu tham khảo khả tín, góp thêm một tài liệu có ích để tìm hiểu về “Tâm lý dân tộc An Nam: đặc điểm quốc gia; sự tiến hóa lịch sử, trí tuệ, xã hội và chính trị”, hòng truy nguyên căn tính của một số hiện tượng tâm lý xã hội có thể còn gây nhức nhối cho chúng ta ngày hôm nay.

TÁC GIẢ: PAUL GIRAN

Học ở Trường Thuộc địa rồi được bổ nhiệm đến Đông Dương làm việc. Từng là Tham biện Dân sự vụ Đông Dương, sau trở thành Phó công sứ rồi Công sứ, công tác tại nhiều tỉnh Trung kỳ và Bắc kỳ, Lào.

Năm 1904, ông xuất bản tác phẩm “Psychologie du peuple annamite” (được Étienne Aymonier đề tựa), nhan đề tiếng Việt là “Tâm lý dân tộc An Nam – đặc điểm quốc gia; sự tiến hóa lịch sử, trí tuệ, xã hội và chính trị”.

Ngoài ra, Paul Giran còn có những tác phẩm: “Magie & religion annamites” (tạm dịch: Phép thuật và tôn giáo của người An Nam), do Gustave Le Bon đề tựa; “De l’éducation des races: étude de Sociologie coloniale” (Bàn về giáo dục chủng tộc: nghiên cứu xã hội học thuộc địa); “Les origines de la pensée” (Các nguồn gốc của tư tưởng)…

Sách Khai Minh trân trọng giới thiệu bạn đọc !