Mây Trong Đáy Cốc (Bìa Cứng) - Đỗ Anh Vũ

Cuốn sách này : "Mây trong đáy cốc" - Bất luận, là phần tiếp theo của Tam bộ khúc. Bám nối vào mạch "Luận" của Đỗ Anh Vũ, một nhà ngôn ngữ học.

Đầu tiên là "Vẻ đẹp của yêu tinh" - Hỗn luận (2017).

Thứ hai là "Lảo đảo giữa nhân gian" - Mê luận (2021).

Mây quần tụ bất luận khó nắm bắt, ngõ hầu vén một chút tự vân cho độc giả ngó qua ba tầng gác mây Đỗ quân mà đỡ đôi phen tò mò đồn đoán:

* Mấy cuộc bể dâu .

... Hạnh phúc, đứng từ một góc nhìn khác, có khi lại nằm trong quá trình đi đến đích chứ không phải cái đích cuối cùng, bởi như nhà triết học cổ đại Gautama Buddha đã từng nói: "Không có con đường nào dẫn đến hạnh phúc, bởi hạnh phúc chính là một con đường".

( Luận về hạnh phúc - Mây trong đáy cốc - trang 47).

** Soi gương nhân ảnh.

... Thơ phương Đông truyền thống thường mạnh về diễn đạt cái tình cảm và diễm lệ chứ ít bài thể hiện được cái vĩ đại. Thế nhưng "Đèo Cả" của Hữu Loan là một trong những ngoại lệ khi thể hiện được cái tráng khí và cốt cách của người lính. Những câu cuối cùng trong bài là những câu được nhớ nhiều nhất:

... Người hái cam rừng ăn nheo mắt

Người vá áo thiếu kim mài sắt

Người đập mảnh chai vểnh cằm cạo râu

Suối mang bóng người soi những về đâu ...

(Mười năm nhớ Hữu Loan - Mây trong đáy cốc - trang 199).

*Hay là - nên thế - đã đành.

... Vẫn trong giai đoạn trước 1945, còn phải kể đến các miêu tả tính dục trong tiểu thuyết của Vũ Trọng Phụng. Nếu như ở các tác phẩm của Nguyễn Bính và Nam Cao vừa dẫn ở trên, ta bắt gặp các miêu tả về tình dục đồng thuận thì cho tới Vũ Trọng Phụng, ta gặp cả những miêu tả về tình dục không đồng thuận...

(Hoạt động tính dục qua ngôn ngữ và văn chương - Mây trong đáy cốc - trang 289 ).

Quý vị độc giả ít nhiều có thể thấy vài phần con người mình rải rác qua 32 bài bất luận ở cuốn sách này.

Xin tự trải nghiệm và khi gấp sách lại sẽ nở nụ cười thỏa mãn giữa mùa xuân.

Cảm ơn và hẹn gặp lại cùng kho tàng "Luận" tiếp theo của Vũ

Trích dẫn sách Mây Trong Đáy Cốc (Bìa Cứng)

MÙA XUÂN TRONG THƠ VIỆT

Từ xưa đến này, trong bốn mùa của năm, mùa xuân có lẽ vẫn là mùa được thi ca nghệ thuật ưu ái hơn cả, trở thành nguồn đề tài bất tận cho những người nghệ sĩ ở mọi quốc gia, dân tộc. So với mùa hè và mùa đông, thời tiết của mùa xuân thân thiện hơn, không quá nóng không quá lạnh mà vừa đủ ấm áp. So với mùa thu, mùa xuân gắn với nhiều lạc quan và hy vọng hơn bởi mùa thu đẹp nhưng thường đi cùng nỗi buồn man mác bâng khuâng, mà người ta không thể bước tới tương lai bằng nỗi man mác ấy. Trong dòng chảy thi ca Việt, mùa xuân đã đi vào vô vàn các tác phẩm thơ và nhạc của những nghệ sĩ tài danh, từ truyền thống đến hiện đại, trở thành một dòng chảy dạt dào với nhiều cung bậc cảm xúc, phong phú về nội dung biểu đạt.

1. Đầu tiên xin nói về mùa xuân trong ca dao. Vẻ đẹp của mùa xuân trong ca dao truyền thống gắn với lao động sản xuất, gắn với vẻ đẹp của thiên nhiên, của đất trời: Mùa xuân phơi phới vườn hồng/ Ta về đập đất, ta trồng lấy cây, Xuân về cúc lại nở hoa/ Trên cành chim sáo hát ca rộn ràng. Và người xưa cũng ý thức rất rõ về việc phải hưởng thụ mùa xuân, hưởng thụ tuổi trẻ bởi cái quãng đẹp nhất của đời người ấy không bao giờ trở lại lần thứ hai: Chơi xuân cho hết xuân đi/ Cái già xồng xộc nó thì theo sau. Mà đã chơi xuân thì bao giờ cũng phải có đủ nam đủ nữ, phải có tình yêu của lứa đôi thì mùa xuân mới thêm đắm say rạo rực nồng nàn: Có nam có nữ mới nên xuân, Ăn chơi cho hết tháng hai/Cho làng đóng đám cho trai dọn đình/Trong thì chiêng chống rập rình/ Ngoài thì trai gái tự tình cùng nhau. Mùa xuân cũng chính là mùa của hàng trăm các lễ hội nổi tiếng trên khắp đất nước, riêng ở miền Bắc đã có thể kể đến hội Lim, hội Gióng, hội Khám, hội Dâu, hội Hương Tích, hội Phủ Giầy, hội chùa Thày, hội làng La, hội chùa Láng, hội chùa Hương, giỗ tổ đền Hùng… Và hầu hết các lễ hội nói trên đều đi vào ca dao, trở thành những câu ca vô cùng quen thuộc trong đời sống sinh hoạt của người Việt: Dù ai đi ngược về xuôi/ Nhớ ngày giỗ tổ mùng Mười tháng Ba, Hội nào vui bằng hội chùa Thày/ Vui thì vui thật chẳng tày rã La, Ai ơi mùng Chín tháng Tư/ Không đi hội Gióng cũng hư một đời, Ngày xuân con én xôn xao/ Nam thanh nữ tú ra vào chùa Hương.

2. Sang thời trung đại, vẻ đẹp của mùa xuân đều in dấu trong thơ của những danh gia. Từ thế kỷ 11, Mãn Giác thiền sư qua bài kệ nổi tiếng Cáo tật thị chúng đã nói với chúng ta những quy luật của mùa xuân, của đất trời cùng sự đề cao giá trị tinh thần trong tư duy, trong suy nghĩ nội tại, nhấn mạnh vào niềm tin tưởng ở sự sống, ở tương lai: Xuân qua trăm hoa rụng/ Xuân tới trăm hoa cười…Đừng tưởng xuân tàn hoa rụng hết/ Đêm qua sân trước một nhành mai. Nguyễn Trãi ở thể kỷ 15 cũng có khá nhiều câu thơ, bài thơ về mùa xuân, thể hiện niềm lạc quan yêu đời, ung dung tự tại. Con người sống chan hòa cùng cảnh sắc thiên nhiên của mùa xuân dù xuân đang dâng tràn hay “xuân đã muộn”: Cỏ xanh như khói bến xuân tươi/Lại có mưa xuân nước vỗ trời (Bến đò xuân đầu trại), Trong tiếng cuốc kêu xuân đã muộn/ Đầy sân mưa bụi nở hoa xoan (Cuối xuân tức sự). Liền ngày sau Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm ở thế kỷ 16 cũng có những vần thơ về mùa xuân trong sự tận hưởng cuộc sống theo lẽ tự nhiên nhi nhiên: Thu ăn măng trúc đông ăn giá/Xuân tắm hồ sen hạ tắm ao (Nhàn). Đại thi hào Nguyễn Du trong Truyện Kiều cũng có những câu thơ tả vẻ đẹp trong ngần, tinh khôi, đầy ắp sức sống của mùa xuân: Cỏ non xanh rợn chân trời/ Cành lê trắng điểm một vài bông hoa/ Thanh minh trong tiết tháng ba/ Lễ là tảo mộ hội là đạp thanh/ Gần xa nô nức yến anh/ Chị em sắm sửa bộ hành du xuân. Cũng trong Truyện Kiều, chữ “xuân” còn được dùng để miêu tả về vẻ đẹp của những người phụ nữ: Làn thu thủy, nét xuân sơn/ Hoa ghen thua thắm liễu hờn kém xanh, Bóng hồng nhác thấy nẻo xa/ Xuân lan thu cúc mặn mà cả hai. Dĩ nhiên không chỉ có niềm vui, mùa xuân còn gắn cả với những nỗi buồn, nỗi cô đơn lẻ loi của một khát khao hạnh phúc còn dang dở như trong thơ Hồ Xuân Hương: Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại/ Mảnh tình san sẻ tí con con (Tự tình 2), Chơi xuân có biết xuân chăng tá/ Cọc nhổ đi rồi lỗ bỏ không (Đánh đu).

3. Phong trào Thơ Mới 1932 – 1945, đỉnh cao của thơ ca Việt Nam giải đoan nửa đầu thế kỷ XX có rất nhiều thi phẩm độc đáo, xuất sắc về mùa xuân, nhưng tựu trung lại có thể chia làm hai khuynh hướng: mùa xuân gắn với nỗi buồn và mùa xuân gắn với niềm vui. Nỗi buồn giống như một thứ mỹ cảm bao phủ bàng bạc khắp Thơ Mới bởi nó ngầm chứa tâm trạng của tầng lớp tri thức trong hoàn cảnh nước nhà còn mất độc lập tự do, chưa thể tìm thấy hay xác định rõ ràng một con đường tương lai cho mình. Chế Lan Viên đang ở trong tuổi xuân mà viết những câu thơ từ chối mùa xuân, chán ghét mùa xuân: Tôi có chờ đâu có đợi đâu/ Đem chi xuân đến gợi thêm sầu/ Với tôi tất cả như vô nghĩa/ Tất cả không ngoài nghĩa khổ đau/ Ai đâu trở lại mùa thu trước/Nhặt lấy cho tôi những lá vàng/ Với của hoa tươi muôn cánh rã/ Về đây đem chắn nẻo xuân sang (Xuân). Hàn Mặc Tử thì viết bài lục bát Sầu xuân gồm 12 câu mà có đến 14 chữ xuân, chữ xuân nào cũng buồn bã lạnh lùng hoang vắng trống trải. Bi kịch của con người được đẩy cao đến độ, khi đã trốn vào hạnh phúc của ân ái, của tình yêu đôi lứa mà vẫn không thoát khỏi nỗi buồn: Thề xuân dù chẳng vuông tròn/ Khóa buồng xuân lại vẫn còn sầu xuân. Mùa xuân trong thơ Nguyễn Bính cũng thật buồn với nỗi ly biệt quê hương, xa nhà nhớ chị và tấm thân phiêu bạt giang hồ: Bốn bể vẫn chưa yên sóng gió/ Xuân này em chị vẫn tha hương/ Vẫn ăn cái Tết ngoài thiên hạ/ Son sắt say hoài rượu viễn phương/ Em đi non nước xa khơi quá/ Mỗi độ xuân về bao nhớ thương (Xuân vẫn tha hương). Nhưng cũng chính những thi sĩ trên lại có những vần thơ khác về mùa xuân tươi vui, trong trẻo: Trong làn nắng ửng khói mơ tan/ Đôi mái nhà tranh lấm tấm vàng/ Sột soạt gió trêu tà áo biếc/ Trên giàn thiên lý. Bóng xuân sang (Mùa xuân chín – Hàn Mặc Tử), Đây cả mùa xuân đã đến rồi/ Từng nhà mở cửa đón vui tươi/Từng cô em bé so màu áo/ Đôi má hồng lên, nhí nhảnh cười (Thơ xuân – Nguyễn Bính). Nhưng say đắm tươi vui rạo rực nồng nàn với mùa xuân nhiều hơn cả trong phong trào Thơ Mới phải kể đến Xuân Diệu, người từng được mệnh danh là nhà thơ mới nhất trong những nhà thơ mới, hoàng từ thơ tình: Xuân đang đến nghĩa là xuân đang qua/ Xuân còn non nghĩa là xuân sẽ già/ Mà xuân hết là đời tôi cũng mất/ Lòng tôi rộng nhưng lượng đời cứ chật…Hỡi xuân hồng ta muốn cắn vào ngươi! (Vội vàng), Xuân của đất trời nay mới đến/ Trong tôi xuân đã đến lâu rồi (Nguyên đán), Tình không tuổi và xuân không ngày tháng (Xuân không mùa).

Đỗ Anh Vũ